Өрөөлийн төлөө зүтгэх тангарагтай гишүүдийн өөрийгөө бөөцийлөх нь дэндлээ. Төрийн ордны том өрөөг булаацалдаж, төсвөөс мөнгө хулгайлах тэдний ямба хэрээс хэтрэх шинжтэй. Өмнө нь тойргийн нэрээр авдаг байсан улс төрийн авлига гишүүдийнх болж өнгө нь хувирав. Авах мөнгөний хэмжээгээ 76 тэрбумд хүргэж өсгөлөө. Хэрвээ тойргийнх гэвэл 26 тэрбум болчих гээд байсан учраас гишүүдийнх болгож хаягийг нь өөрчилсөн хэрэг.

76 тэрбум бол гишүүдийн өөрсдөдөө зориулж 2010 оны төсөвт суулгасан мөнгөний эхлэл болохоос төгсгөл биш байжээ. Монголын парламентын түүхэнд өмнө нь байгаагүй бас нэгэн мөнгөний хуваарилалтыг энэ Их хурлын гишүүд эхлүүллээ. Тэр нь хууль санаачилж, сурталчилсныхаа төлөө төсвөөс мөнгө авах арга. Тодруулбал, гишүүн бүр  хуулийн төсөл санаачилсныхаа төлөө 20 сая, ийм хууль баталсан гэж ярьсныхаа хөлсөнд 10 сая, гадаад орнуудын хуулийн төсөл санаачилдаг туршлагыг сонсч ирснийхээ шагналд таван сая төгрөгийг жил бүр улсын төсвөөс авч байхаар хуульчилжээ. Эхлэл нь болгож 2010 оны төсөвт 2.8 тэрбум төгрөг суулгасан байна.  

Ямар ч хүн үндсэн ажлынхаа төлөө цалин авдаг. Гишүүдийн хувьд бодлого тодорхойлж, хууль санаачилж батлах бол үндсэн ажил нь. Тэд үүнийхээ төлөө сар бүр 700-гаад мянган төгрөгийн цалин авдаг. Одоо дээр нь нэмээд гишүүн бүр үндсэн ажлынхаа төлөө цалингаас гадуур жилд 35 сая төгрөг авах болов. Ийнхүү энэ Их хурлын өнгөн дээр нийгмийн харилцааг зохицуулдаг хуулийг мөнгөөр үнэлж, ашиг хөөсөн эдийн засгийн агуулгатай болгох буруу жишиг тогтоолоо.

Ганц ч хууль санаачлаагүй гишүүн дээрх 35 сая төгрөгийг авах уу. Сайн дураараа  тат­галзах ёстой. Гэтэл хэн нэгний санаачилсан хуульд нэрээ хавчуулаад л авна. Зарим нь 35 сая төгрөгөө авахын тулд авч ч болохгүй, хаяж ч болох­гүй хууль санаачилна. Хуу­лиар мөнгө хийхийн эхлэл энэ.

Хүний халаас тэмтрэх хам­гийн муухай. Гэхдээ үйлч­лэх ёстой ард түмнийхээ тат­вараар өөрийгөө бөө­цийлж бай­гаа эрхэм гишүүдийн халаас руу өнгийхөөс өөр арга алга. Өөрийн минь төлсөн татварыг юунд зориулагдаж байгааг мэдэх нь миний эрх  билээ. Гишүүд цалингаас гадна хан­гамж ч эдэлдэг. Жилд хотын до­торхи унааны зардалд зургаан сая, гар утасны төлбөрт нэг сая, томилолтод найман сая төгрөгийг тус бүр  төсвөөс ав­даг. Түүнчилэн хэвлэл захиал­га, зочин хүлээж авах, бэлэг өгөхөд ч тодорхой хэмжээний мөнгө өгдөг. Ер нь цалингаа оролцуулбал, нэг гишүүн жилд 85-94 сая төгрөгийн цалин хангамж, нэмэгдлийг улсаас эдлэхийг 2010 оны төсвөөр хуульчилжээ. Үүнээс  гадна гишүүд жил бүр арван сая, сонгуулиар өөрийнх нь төлөө өгсөн санал тутамд мянга төгрөгийг улсын төсвөөс авч намдаа өгдөг.

Зарим хүн энэ бүхнийг байдаг жишиг гэх байх. Тийм ээ, байдаг жишиг. Гэхдээ ма­найд арга нь буруу явна. Хуваа­рилалт нь шог, хувааж байгаа нь хулгайн шинжтэй байна. Түүнээс бус,  мөнгөний их бага­даа биш юм. Парламентын за­саглалтай орнуудад Засгийн га­зар нь хяналт тавьдаг парла­ментынхаа гишүүдэд мөнгө ху­ваарилдаггүй. Хуваарилбал улс төрийн авлига гэж үздэг. Төсвийг баталдаг гишүүд нь өөрсдийнхөө тойрогт мөнгө хуваадаггүй. Хуваавал эрх ашгийн зөрчил болдог. Төсөв хувааж байгаа арга нь хулгайн шинжтэйг харуулсан улиг бо­лоо­гүй хоёрхон жишээг өгүү­лье. Гишүүдийн ажлын алба гур­ван хүний орон тоотой. Гэ­тэл эрхэм гишүүд бас орон тоо­ноосоо давсан  сул цалинг 2010 оны төсөвт сэмхэн суул­га­жээ. Сарын 300 мянган төг­рө­гийн цалингаа хэн нэгэнд өгө­хийн тулд одоо гишүүн бүр нэг зөвлөх авна гэж хуульч­лаад, тэд­­нийгээ суулгах өрөөг даац нь хэтэрсэн Төрийн орд­ны захиргаанаас нэхэж сууна. Гишүүдийн ажлын алба хэдэн ч хүнтэй байж болно оо. Аль ч байгууллага эхлээд орон тоо­гоо ба­талж, ажлын байрных нь тодор­хой­лолтыг гаргаж, түүнд нь тохирсон цалинг хамгийн сүүлд шийддэг. Харин УИХ-ын гишүүд болохоор төсөв батал­даг давуу эрхээрээ далим­дуу­лаад эхлээд цалинг нь ший­дээд, дараа нь цалиндаа тохи­руулж, албан тушаа­лын нэр оноон томилгоо хийж байна. Дараагийн жишээ гэвэл бензи­ний үнэ өсч буй. Энэ өсөлтийг дагаж цалин, тэтгэврийг нэмэх санал улсын төс­вийн хэлэл­цүүлгийн үеэр гараагүй. Тэгсэн хэрнээ эрхэм гишүүд хотын дотор явдаг нэг км-т ногдох зардлаа 300 төгрөг байсныг 500 болгож нэмэг­дүүлжээ. Энэ бол хулгайн шинжтэй хуваалтын нэгээхэн хэсэг юм.

Ер нь ард түмний татва­раар цуглуулсан улсын төсөв бол зөвхөн гишүүд, түүний тойрог, намыг санхүү­жүүлэхэд зориулагдсан улаан загал­майн буцалтгүй тусламж биш шүү дээ. Эрхэм гишүүд авч, эдэлж бай­гаа хангамжийнхаа хэм­жээнд ажиллаж, үр дүн нь ард түмний амьдрал дээр мэдэг­дэж байвал өөр хэрэг. Бүр илүүг ч авч болно. Гэтэл өнөө­дөр намууд засагт хамтарсны хурд харагдаж, ард түмэн 2008 оны сонгуулийнхаа үр дүнг ал­ган дээрээ харж, амьдрал дээ­рээ мэд­рээгүй явсаар парла­мен­тын нэ­гэн бүрэн эрхийн хоёр дахь онтой зол­голоо. За­сагт хамтарсны үр дүнг мөнгөн дүнгээр илэрхийлбэл, гишүүд л хүртэж явна. Хамтарсны хү­чинд тэд албан тушаалтай, тойр­гийн тэрбум, хууль сур­тал­чилсны 35 сая төгрөгтэй бол­лоо. Харин өөрийг нь УИХ-ын ги­шүүн болгож сонгосон ард түмнийхээ толгой дээр гиш­гэж, “эх орны хишиг”-ээр эцээтэл нь горьдоож байна. Сон­госон ард түмэн нь аман­даа хийх хүнсний хомсдолд орж байхад сон­гогд­сон гишүүд нь амнаасаа унагасан үг бү­рийнхээ төлөө төсвөөс мөнгө авахаар хуульчилж байна. УИХ-ын баталсан хуулийн ту­хай сонгогчдодоо ярьж өгсний­хөө төлөө төсвөөс мөнгө авдаг жишиг өөр улс оронд байдгийг мэдэхгүй юм.

Гишүүдийн Төрийн ордон до­торхи тансаглалын дараа­гийнх нь том, гоё ганган өрөө­ний уралдаан. Энэ урал­дааныг шууд сраз моёор болох бөөн хүсэлтэй, улс төрд шинээр орж ирэгсэд эхлүүлж өнгөлж явна. Саяхан даа, МАХН-ын Удирдах зөвлөлөөс УИХ-ын нэгэн залуу гишүүнээ бүлгийн дэд даргаар сонгуулахаар бүлэгтээ санал бол­гожээ. Гэтэл энэ тухай хэ­лэл­цэх бүлгийн хуралдаан бо­лоогүй байхад, Удирдах зөв­лө­лийн шийдвэ­рийн маргааш л өнөө залуу гишүүн өөрт нь ха­лаагаа өгөх бүлгийн дэд даргыг өрөөгөө суллахыг шаардаж, ул­маар хүч түрэн юмаа зөөж оруулж эхэлжээ. Энэ нь улс төрд удаан явсан, унаж босч ал­бан тушаалын амтыг мэдэр­сэн хүний, өөрийн намын хуу­чин гишүүдийн дургүйг хүргэж МАХН-ын Удирдах зөвлөлийн шийдвэр бүлэг дээр унахад нө­лөөлжээ. Ер нь өрөөгөө голсон, булаацалдсан тулалдаан Төрийн ордонд байнга болдог бо­лолтой юм. Заримдаа Г.Бат­хүү УИХ-ын дэд дарга биш, өрөө хуваарилдаг, нааш цааш нь сольдог Төрийн ордны аж ахуйн дарга маягтай болдог тухай зарим хүн хэлж байна.  Экс Ерөнхий­лөгчийн хэзээ нэгэн цагт сууж байсан өрөөг нутаг нэг гэдгээр хүч түрэн авч байхад, 60 гаруй сая төгрөг гаргаж өрөөгөө тохижуулсан экс дүүргийн дарга ч байна.  Бүрэн эрхийн хугацаа­ных нь хоёрны нэг өнгөрөх гэж байхад одоо болтол өрөөгөө бага гэж голж суудаг орон нутгаас сон­гогдсон гишүүд ч байгаа аж. Хэр­вээ уншигч та Төрийн ордонд нэвтэрдэг бол УИХ-ын гишүүн Д.Загджав, Су.Батболд, Ж.Энх­баяр, Э.Мөнх-Очир, С.Бямба­цогт нарын хэн нэгнийх нь өрөө­гөөр нэг шагайгаарай. Тэнд Төрийн ордны­хоос огт өөр ор­чин угтана. Ингэж тохижуулсан нь хүний нүдэнд хараг­дах талаасаа ч, тохь тухаа бодсон ч сайн хэрэг. Гэхдээ Монгол Улсын Тө­рийн ордон бол аль нэгэн компа­нийн захирлын өрөө, хэн нэгний хувийн хаус биш. Замбараагүй зохион бай­гуу­лалт, бэл бэнчингээрээ ял­гар­сан янз бүрийн байшинтай зуслангийн газар ч биш. Тэнд нэгдсэн стандарт, аюулгүй байдал гэж байх ёстой. Төр төмбөгөр, ёс ёмбогор ч гэж бий. Үүнийг нь заасан Төрийн ордны эрх­зүйн байдлын тухай хууль ч байгаа. Хамгийн гол нь өөрсдөө хуулиа биелүүлэхгүй байж, хууль тог­тооно, үүнийхээ төлөө төсвөөс мөнгө авна. Тэгээд 22-хон ги­шүүнтэйгээр нэгдсэн хурал­даан хийнэ.

Ер нь өрөөгөө гоёж, өөрс­дөдөө мөнгө хувааж суугаа Төрийн ордон доторхи тансаг­лалыг харвал дэлхийн эдийн засгийн санхүүгийн хүндрэл ард түмэнд хямрал, эрхэм ги­шүүдэд хямдрал болж тусч байгаа бололтой.

Г.ОТГОН БАЯР