(“Монголын эдийн засгийн чуулга 2018”-д хэлсэн үг)

Оросууд гэх нүүрэндээ үстэй, ногоон нүдтэй, урьд өмнө огт харж байгаагүй сүрэг шийдэм бороохой барьсаар орж ирэн дээрэмдэж талж эхлэхээр хөөрхий буриад монголчууд тэднийг мангас гэж харжээ. Ингэж орос хүнийг буриад нар “мангас” гэж нэрлэх болсон, одоо ч мангад гэдэг нь мангасын олон тоо.

Нүүдэлчдийн өлгий нутагт өдгөө мэдэгдэж буйгаар 2200 жилийн өмнө анхны нэгдсэн төр буй болжээ. Монгол үндэстэн энэ нутгийг дангаар эзэгнээд лавтайяа мянга гаруй жил болж байна.

Үүнээс хойш хоёр орны хооронд албан бус харилцаа нэлээд идэвхижих болжээ. Харилцан айлчлал олон болсон ба Монголын төлөөлөгч эрдэмтэн Ц.Дамдинсүрэн Хирошимад болсон олон улсын Энхтайвны хуралд оролцсон тухайгаа ном хүртэл бичин хэвлүүлжээ. Гэвч Японы Засгийн газар Монголтой дипломат харилцаа тогтоохыг яарсангүй. Хоёр орны дайны байдал цуцлагдаагүй байсан цаг. Харин энэ байдлыг эвдэхийн тулд япончууд эхлэж санаачлага гаргасан бололтой. Юу гэвэл 1959 онд Токиод болсон Олон улсын яармагт Монголын төлөөлөгчдийг урьжээ. Урьсан эзэн нь Марубини компаний нэгэн охин компаний захирал Ито. Монголын тал ч урилгыг хүлээн авч 1959 оны тавдугаар сард төлөөлөгчдөө мордуулав. Монголын тал гэдэг нь мэдээж МАХН-ын Улс төрийн товчоо байж таарна. Төлөөлөгчдийн ахлагчаар Цэдэнбал өөрийн охин дүүтэй нь гэрэлсэн хүргэн дүү О.Доржийг тавьжээ. Дорж үүнээс хойш олон жилийн турш Монголын талаас Японыг хариуцсан голлох хүн болсон юм.

Судлаачдын тогтоосноор гэр бүл 300 гаруй мянган жилийн өмнө үүсчээ. Энэ бол хомо сапенс хэмээх бидний зүйлийн үүслээс өмнө гэсэн үг.

1936 оноос Төрөөс тусгайлан Бүгд найрамдах Монгол ард улсын баатар хэмээх албан ёсны цол бий болгон олгож, дагалдуулан одон тэмдгээр шагнах болжээ. 1990 оноос зарлиг гарган уг цолыг Монгол улсын баатар хэмээн нэрийдэх болсон ба энэ нь дээрх “БНМАУ-ын баатар” цолын үргэлжлэл, зөвхөн нэрийг нь өөрчилсөн хэрэг. Өнөөгийн байдлаар баатар цол нийт 61 удаа олгогдсоноос 59 бие хүн, 2 байгууллага багтаж байна. Үүнд Зөвлөлтийн иргэн 18, үүнээс 8 нь сансрын нисгэгч, 5 нь нам төрийн зүтгэлтэн. Монгол улсын иргэн нийт 41 хүн баатар цолоор шагнагджээ. Үүнээс нас барсных нь дараа нэхэн олгогдсон 16 хүн байна. Улс төрийн зүтгэлтэн 7 хүн. Мөн хоёр баатар цолтон хожим нь цаазаар авахуулжээ.