Чи оролцсоноор ганц хоногийн дотор бүх юм сайнаар эргэж цэнгэлийн манлайд хүрнэ гэсэн үг биш. Гэхдээ ерөнхий хандлагыг өөрчлөх, сайн ирээдүй рүү чиглүүлэх бололцоо чамд байна. Энэ сонгуульд чамайг саналаа өгөх тухай л ярьж буй болохоос хэний төлөө, аль нам эвслийг дэмжих нь чиний хэрэг. Энэ удаагийн сонгуулийн дүнд тэртэй тэргүй Монгол ардын нам үнэмлэхүй олноор төрийн эрхийг дангаар барих болно. Өнгөрсөн туршлагаас харахад монголчууд аль нэг тал руу хэт даваадуулан сонголтоо хийдэг. Бүр дандаа тэгнэ. Алив юмыг нэг тал руу нь хэтрүүлэхээр ашигтай гэхээсээ хортой тусдаг. Иймээс саналаа нэг талд нь овоолох биш тарааж өгвөл зүгээр санагдаж байгаа нь миний л бодол шүү. Эрх нь ч чинийх, сонголт нь ч чинийх, хандлага ч чинийх. Гэхдээ чиний оролцоо л хамгийн чухал нь.

Ном, нийтлэл, яриа, дуунд Чингис хааныг Гитлертэй зүйрлэдэг. Туйлын бузар мууг агуулсан: тэр бузар мууг төлөвлөж, аль л бузар мууг хийж, бузар мууг ардаа үлдээсэн гэх мэт. Ийм харьцуулалт туйлын буруу худал ойлголт юм. Бодит түүхээр олж мэдсэнээр бол Чингис хаан адгийн муу санаатан биш, тухайн нөхцөл байдлын дагуу үйлдсэн хэрцгий харгис бий ч тэр маш ухаалаг.

Олон улсын жишгээр зөвхөн тэмдэгт орлуулж байгаа учир энэ нь ямар ч хэл шинжлэлийн асуудал огт биш. Илүүтэй компютэр технологийнхонд хамаатай. Мэдээж нийтээр дагах хүчин төгөлдөр болохын тулд Засгийн газар батлах ёстой юм. Анх компютэрийн үсгийн код шаардлагатай болоход лав 10 гаруйй хоорондоо үл зохицох кодууд бий болсон билээ. Үүнийг 1996 онд Засгийн газрын тогтоолоор Оргилтек кодыг албан болгосноор асуудлын нэг мөр цэгцэлсэн юм. Монгол кирил бичигт таарсан латин галигтай болно гэдэг нь ердөө л үүнтэй төстэй. Латин галиг хэрэглэснээр монгол хэл латин үсэгт шилжиж буй хэрэг огт бус. Орчин үеийн техникийн шаардлагад л зохицож буй хэрэг ба энэ нь нэгэнт ахуйд өргөн хэрэглэж байгаа явдлыг нэг мөр болгоход л чиглэж байгаа юм.

Барууны ойлголтоор бол хэлэлцээрт оролцогч талуудын хооронд ялалт хожил гэдгийг "50-50" эсвэл "40-60" орчим хэлбэлзэж байвал хожоо гэж үздэг. Хятадуудын үзэж байгаагаар "хожоо-хожоо" (win-win) гэдэг нь хэлэлцэгч тал болгон ямар нэгэн ашиг олохыг хэлнэ. Өөрөөр хэлбэл, бид бизнес хийж, хамтдаа мөнгө олсон бол та ашгаасаа нэг цент, би 99-ыг авсан бол хятадуудын ойлголтоор энэ нь ч мөн "win-win", учир нь та ямар нэгэн зүйл олсон байна. Хэрэв энэ бизнес байгаагүй бол юу ч үгүй хоцорч болох байсан.

Жүжигчин Сосорбарамыг гурван зуу шахам хүний нүдэн дээр алж орхилоо. Буудчихсан. Харин хэн алсныг ёстой бүү мэд. Икс түцийн хэдээс гарцаагүй, гэхдээ яг хэн нь гэдэг нь мэдэгдэггүй.

Гээд энэ бол шалтгаан биш шалтаг төдий. Хичнээн алдагдалтай байлаа ч улс төр геополитикийн хувьд энэ чухал объектоо зарна гэдэг өнгөц харахад бодлого утгаараа дэндүү тэнэглэл гэмээр. Монгол компанид худалдахдаа үнэ хаялцуулсан ба өрсөлдөгч нь Казахстаны Балхаш зэсийн үйлдвэр байсан гэх. Гайхалтай нь Эрдэнэтэд арван хэдэн сая долларын өртэй Балхаш өрөө төлөхөөс луу унжин гучаад жил болсон ороо компани. Бүр хачирхалтай нь 49 хувьд төлөх мөнгийг Оросын нэр бүхий банк зээлдүүлэхээр тохирч хэлэлцээрт орж байжээ. Хямдхан өгнө, мөнгийг нь өөрснөө зээлдүүлнэ, өртэй компанийг нь дуудлага худалдаанд дуудан оруулна? Оросууд өөрийн эзэмшил 49 хувиа Монголын Засгийн газарт яавч худалдахгүй гэсэн шийдвэрээ бичгээр хийж өгсөн нь бүр ч гайхмаар.