ШХАБ дахь Энэтхэг

 Оршил

Даян дэлхий эргэж хөрвөж байгааг бид харж байна. Ёстой орондоо орох завгүй орчилдон тэмцэлдэн байна. Улс төр, нийгэм-эдийн засаг, нийгмийн харилцаа, ерөөсөө бүх хүн ардыг хөндсөн гүн гүнзгий түүхэн өөрчлөлт явагдаад байгаа юм биш үү? Шударга, тэгш эрхтэй, олон туйлын төлөөлөл бүхий  дэлхийн дэг тогтоох гэсэн ШХАБ, түүний хоёр гол тоглогч Орос, Хятадын эрмэлзэл цааш явах уу, амжилт олох уу гэдэг нь бас маргаантай хэвээр.

ШХАБ-ын 10 гишүүн улсын лидерүүд атгасан гар шиг бат цул нэгдэлтэй байна уу гэдгээс асуудал өрнөнө. Хятадын эдийн засгийн давамгайлал, оролцоо, хамтын ажиллагаа ШХАБ-ыг үлэмж бэхжүүлж байгаа нь нууц биш. Харин Оросын хувьд бүх салбарт Хятадаас хараат болж, дагуул улсынх нь байдалтай, гэвч оюун санаа-амбицын хувьд дор нь орчихгүй яваа нь зөв байх. Евразийн их орон зайд шинэ нөхцөлд ШХАБ бэхжин тэлж байна гэдэг бол нэг ёсны суртал нэвтрүүлэг ба ирээдүй цаг дээр яригдах ерөөл төдий. Ингэхэд гарчигт өгүүлсэн Энэтхэг маань ШХАБ-ыг юу, хэн гэж хардаг вэ гэвэл дээд түвшний уулзалтуудыг оновчтой ашиглах, бүс нутгийн аюулгүй байдал ба Афганистан (Талибан), Төв Ази дахь Энэтхэг, мөн Хятадаас сэргийлэх гэсэн олон өнцгөөс хандаад байх шиг.

Эрхэм гишүүн сайд асан Ц.Мөнх-Оргил “ШХАБ яг ямар байгууллага вэ гэдгийг хэн ч мэдэхгүй, тэд өөрсдөө ч нууж байгаа” гэснийг энд дурдаад үндсэн сэдэвтээ оръё.

Энэтхэг ба Еврази

ШХАБ-ын тухай олон жил судлаж ном бичсэний хувьд, дээд түвшний хэд хэдэн хуралд дагалдаж оролцсоны хувьд хэлэх зүйл байна. ШХАБ-ын хурал болгон дээр Өрнөд ба АНУ-ын эсрэг уур амьсгал оруулах гэж хоёр хөрш маань мэрийдэг боловч тэр тоолонд нь ШХАБ-ын гурав дахь том гигант Энэтхэгээс дэмжлэг огтоос хүлээдэггүй.  Трампын өнгөн дээр Энэтхэгтэй худалдааны зөрчил маргаанаа хурцатган санкц тавьж буй, түүнд Энэтхэг ундууцан элдэв мэдэгдэл хийдэг, энэтхэг бараанд өнгөрсөн 8 дугаар сарын 27-ноос Вашингтон татвараа нэмсэн зэргээс үүдэн Орос, Хятад хоёр дуу хоолойгоо өндөрсгөн олон улсын худалдааны глобалальтернатив загварын тухай уриалсан. Тяньжинд тэр тухай ч цогтой үгсээ хүргэсэн. Тэглээ гээд Энэтхэг нь АНУ-тай стратегийн холбоотны харилцаагаа эргэж харах, хумих, дайсагнах бодлого руу шилжээгүй. ШХАБ, БРИКС-ээр дамжуулан дэлхийн шинэ дэг тогтоох тухай Энэтхэгийн зүгээс улс төрийн мэдэгдэл хийдэггүй.

Харин ШХАБ-ын тодорхойлсон гурван хорт хүчтэй (терроризм, экстремизм, сепаратизм) хийх тэмцлээс Энэтхэг татгалзахгүй. Гэхдээ бүс нутгийн антитеррорист бүтцэд Энэтхэг идэвхтэй оролцдоггүй. Гурван хорт хүчний эсрэг тэмцэлд юуны өмнө Энэтхэг, Пакистан хоёр, Энэтхэг, Хятад хоёр хамтран оролцож үр бүтээлтэй хамтран ажиллах нөхцөл, цаг үе нь бүрдээгүй хэмээн өөрсдөө үзвэг.  Харин тэрхүү гурван хорт хүчнээс Энэтхэгт учрах аюулын нэг уурхай нь хөрш Пакистан, Пакистаны холбоотон Хятад хэмээн ил далд шүүмжилсэн нь олонтаа. Санал нэгдэж,нэгдсэн стратегиар хамтран ажиллатал хол зай байна. Тийм учраас ШХАБ-ын дээд түвшний уулзалтад оролцоод, энэ байгууллагыг улс төржсөн, үзэл сурталжсан тавцан маягаар ашиглах нь Энэтхэгийн нэг тактик бололтой юм.

Энэтхэг нь Евразийн аюулгүй байдал гэдгийг АНУ, НАТО, Украинтай холбож үздэггүй, Европ төвтэй, Евро-Атлантын загварыг “Шанхайн үзэл санаа” гэдгээр орлуулахын эсрэг Энэтхэг ил биш ч, цаагуураа зогсож байгаа ба Евразид аюулгүй байдлын асуудал өдөөгч нь Пакистан, түүний ард буй Хятад гэж үздэг. Одоо болтол Хятадтай хилээ бүрэн төвхнүүлж чадаагүй. Чадталаа ч үлэмж хугацаа зарцуулна. Чадах эсэх нь бас маргаантай.  

Дели, Исламабадыг яах гэж элсүүлсэн юм бэ?

2015 онд Уфад шийдвэрлээд,  2017 онд Астанад жинхүүлэхдээ ШХАБ-ын үндсэн гишүүд тэгтлээ баярлаж бахдаагүй. Хилийн маргаантай улс орон элсэж болдоггүй гэдгийг зөрчөөд хоёуланг нь элсүүлчихсэн. Энэтхэг-Пакистан, Энэтхэг-Хятад, Пакистан-Афганистаны хил гэж бөөн маргаан. Хоёр талын маргааныг (байлдаж байсан ч хамаагүй!) шийддэг талбар биш гээд ШХАБ-аа зөвтгөж байгаад л элсүүлсэн.

Тяньжинд Нарендра Моди, Си Жиньпин нар уулзсаныг бараг л парадокс байсан мэт энэтхэгийн хэвлэлд бичжээ. Өдий олон жил зэрэгцэн оршчихоод, бас Уфагийн саммитаас хойш 10 жил хоршчихоод, БРИКС-т хамтдаа байдаг гэсэн мөртлөө Моди, Си нар сөргөлдөөнөөсөө салж хамтран ажиллая, хамтын ажиллагаа хөгжүүлэх асар их боломжтой хоёр гүрэн, гуравдагч ямар ч улсаас үл шалтгаалах бие даасан хамтын ажиллагаа хөгжүүлье гэж дөнгөж сая ярилаа хэмээн нэг ёсондоо егөөдөн бичсэн нь мэдрэгдэж байна. 

Сөргөлдөөнөөсөө сална гэдгийн цаана ямар асуудал оршиж байна вэ гэдгийг хятадуудад, магадгүй одоо оросуудад сануулах зорилгоор хэд хэдэн аргумент гаргаж ирсний дотор:

- Нэгдүгээрт АНУ-тай Энэтхэг нь бүх салбарт маш гүн бат, бүр онцгой харилцаатай.

- Хоёрдугаарт Энэтхэг-Хятадын харилцааг бүрэн хэвийн болгох (хилийн маргаан) асуудал дөнгөж 2024 оны намраас яригдаж шийдэлд хүрэх магадлал төрүүлсэн.

- Гуравдугаарт Энэтхэг, Пакистан хоёр ШХАБ-ыг асуултын тэмдгийн өмнө аваачсан. Хятад ба хуучин Зөвлөлтийн БНУ-ууд хилийн маргаанаа гайхамшигтай шийдэж чадсан бол хэзээ ч үл шийдэгдэх хилийн маргаантай хоёр улсыг ШХАБ гишүүн болгосноороо ШХАБ-ын реформыг цааш нь түлхсэн.

- Дөрөвдүгээрт ШХАБ-ын гишүүн хоёр хөрштэйгээ НьюДелигээс хамтын ажиллагаандаа улаан шугам татчихаад байна.

- Тавдугаарт “Бүс ба Зам” гэх хятадын төслийг Энэтхэгээс бусад ШХАБ-ын 9 улс нэгэн дуугаар дэмжсэн болЭнэтхэг нь Пакистаны хяналтад буй, Кашмирын умард хэсгийн Гилгит-Балтистаныг “Бүс ба Зам”-ын маршрут,бүтээн байгуулалт хэмээн хэзээ ч хүлээн зөвшөөрөхгүй.

Пакистан их хожсон

Энэ бол Энэтхэгийн гаргаж тавьдаг аргумент. ШХАБ-д Пакистан нь Энэтхэгээсээ дутахгүй том тоглогч болчихсон,саммит болгоныг улс төржсөн, үзэл сурталжсан тавцан маягаар ашиглаж ирсэн. Гэхдээ терроризмтой хийх тэмцэл дээр хамгийн чанга дуугарагч нь. Гурван хорт хүчтэй тэмцэж ирсэн Пакистаны туршлага гэдгийг Пакистансурталчилж, Хятад уухайлдаг бол эсрэгээр Делигээс террорист бүлгүүдийг дэмждэг хэмээн буруушаадаг. ШХАБ дээр Энэтхэгийн гэхээсээ Пакистаны дуу хоолой жинтэй.Тяньжины тунхаглалд Энэтхэгийн мэдэл дэх Кашмирын Пахалгам тойрогт дэгдсэн хил дамнасан терроризм, террорист акт гэдгийг дурдсанд Энэтхэг тун хилэнтэй байна. Гэхдээ Исламабадын зүгээс энэ атакийг буруушаасан боловч өөрсдөө холбогдолгүй хэмээн зүтгэсээр байна. Бас Пакистаны Белүжистан дахь террорист халдлагыг буруушаасныг Энэтхэг рүү эргүүлэх гэсэн далд санааИсламабадаас цухалзсан.  Армен, Азербайжаныг ШХАБ-д бүрэн эрхт гишүүнээр элсүүлэх асуудлаар Пакистан, Энэтхэг хоёр харилцан хаалт тавьсан тухайд би өмнө нь бичиж ярьсан.

Энэтхэгийн үнэт зүйл

ШХАБ-д Энэтхэгтэй нэг үнэт зүйлстэй улс байхгүй, хэрэв Монгол жинхэлчихвэл хоёр ардчилсан улсын фракц бүрдэнэ, Та нар жинхлээд бидэнтэй нийлж Орос, Хятадын давамгайллыг хамтран сөрье хэмээн биднийг 2019 онд Делид ГХЯ-ны Гадаад албаны институтэд номын дуу сонсож байхад тэд мөн ч их ярьж ятгасан даа.  

Тэрхүү үнэт зүйлс гэдэг нь эрх чөлөө, ардчилал, хүнийэрх, эрх зүйт төр гээд жагсана. Энэтхэгийг дэлхийн хамгийн том ардчилал гэдэг бол Монголыг Азийн цээжин дээрардчиллын хос шилжилтийг нэгэн зэрэг хийсэн гэдгээр үнэлдэг. Тэгэхээр энэхүү үнэт зүйлс маань ШХАБ-ын “Шанхайн үзэл санаа”-тай тэр бүр нийцэх үү?  Нийтлэг ойлголтоо төвлөрүүлж, дуу хоолойгоо нэгтгэх “Шанхайнүзэл санаа” хөгжүүлэх тухай онолтой яв цав тохирох уу? 

Өмнөх нийтлэлд бичсэн “Чөлөөт, нээлттэй Энэтхэг, Номхондалай”-н үзэл санаа бол эрх чөлөөт ардчилсан улс орнуудыгхамарсан, интеграцчлалыг дэмжсэн, нээлттэй хөгжил, хамтын ажиллагааны төлөө нэг ёсны эвслийн институц батэр утгаараа Өрнөдийн эсрэг нийтлэг ойлголтоотөвлөрүүлж, дуу хоолойгоо нэгтгэх “Шанхайн үзэл санаа”-тай шууд харшлахаар юм. Евразийн үзэл санааны тухай Орос, Хятадын (ялангуяа Орос) бодлогыг сөргүүлж, Хятад ба Оростой хүчний тэнцвэр барих зорилгоор дэвшүүлсэн энэхүү шинэлэг үзэл баримтлалын нэг автор бөгөөд тоглогч нь Энэтхэг өөрөө мөн гэсгээд азная.

Цаашаанаа уншигч Та дүгнэлтээ хий.