Мэндсайханы Энхсайхан бол Монгол Улсын Ерөнхий сайд байсан хүн. Тийм болоод лиргэний журамт үүргээ биелүүлэх ухамсраа харуулсаар байгаад хилсдсэн. Түүний иргэний журамт үүргээ сахих ухамсраар нь АТГ, прокурорууд даапаалан тоглох нь зэвүүн байж билээ.

Ерөнхийлөгчийн сонгуулийн дараа түүнийг элчин сайдаас эгүүлэн татна гэдгээ шинэ Ерөнхийлөгчийн тамгын газрын дарга мэдэгдсэн. Уг нь элчин сайдыг эгүүлэн татах нь элчин сайдаа суулгасан тухайн оронтой харилцах харилцаа эвгүйтсэн үед л хэрэглэдэг дипломат арга хэрэгслийн нэг байдаг. Дотоод асуудлаас болж элчин сайдаа эгүүлэн татаж, гэмгүй нөгөө улсдаа демарш хийх нь тун балай мунхаг хэрэг. Тамгын газрын дарга төрт ёсны мэдлэг үгүй болохоо ингэж нэг харуулсан!

Тэгээд зогссонгүй. Энхсайханыг буруутгахын тулд өмнөх төрөөс уламжилж ирсэн бодлогыг, шинэ төр нь гэмт үйлдэл мэтээр дайрах болов. Тухайлбал Таван толгойн төсөл. Энэ бол угтаа УИХ, Засгийн газраас хэрэгжүүлэх чиглэл өгсөн төсөл юм. Энхсайханы хариуцсан цахилгаан станцын төсөл бол бүр боловсруулах шатандаа л явсан төдий.

Таван толгойн төсөлд АТГ, прокурор хавтаст хэрэг нээв. Энхсайханыг гэрчээр дуудав. Нөгөөх нь Шведээс хувийн зардлаар нисэж ирээд гэрчийн мэдүүлэг өгөөд буцав. Дараа нь элчин сайдаас эгүүлэн татагдаж ирмэгц нь түүнийг АТГ сэжигтнээр татав. Энэ тухай сэтгүүлчид түүнээс шалгаан асуухад “шалгах шаардлагатай бол шалгах нь зүйн хэрэг” хэмээн тэр журамт иргэний ёсоор хариулж байлаа.

Үнэндээ мөрдөн шалгах үйл ажиллагаа эхнээсээ л хууль зөрчиж явагдсан. Шалгах ёстой байлаа ч мөрдөн шалгах ажиллагаа хуулийн үг үсэгт яв цав нийцэж явах ёстой юм.

Сүүлдээ ч бүр цадигаа алдсан. Дуртай үедээ баривчлаад л, цагдан хориод л, суллаж тавиад л, эргэж хориод л. Хуулийн үндэслэл байхгүй. Төрийн улс төрийн албан тушаалд ажиллаж байсан хүнийг шалгахдаа хууль зөрчиж байгаа л бол улс төрийн захиалгатай байдаг нь жам.

Би 30 жилийн турш; айл ухдаг хулгайч, гадаадад авлигын олон хаустай, анд нөхдөө алсан алуурчин, андынхаа эхнэртэй садарлагч, террорист үйл ажиллагаанд турхирагч, оффшорчин, мөнгө угаагч зэргээр элдвээр гүтгүүлэн шалгагдаж явахдаа үхтлээ өсөрхсөн коммунистуудын улс төрийн захиалгат мөрдөн байцаах ажиллагаа ямар байдгийг мэдэхийн цаагуур мэдэж авсан юм. Хүнд гар ч хүрээгүй байхад хүн зодсон гээд л шоронд хийчихнэ шүү дээ. Захиалгат мөрдөн байцаалтад өртөж явснаараа би ардчиллын лидерүүд дотроо толгой цохидог тул хамгийн туршлагатай нь аргагүй мөн билээ!

Тийм болохоор л би Энхсайханыг улс төрийн захиалгатай мөрдөн байцааж байгааг эхнээс нь гадарлаж байв. Харин тэр “арай ч үгүй байлгүй” хэмээн журамт иргэний ёсоор хэрэг мөрдөн шалгах ажиллагаанд дэмжлэг үзүүлэн гүйсээр байлаа. Тэгж явсаар ямар ч хуулийн үндэслэлгүйгээр цагдан хорьж эхлэхэд, сая нэг мань эр миний зөв байсныг ойлгож байсан.

Үндэсний Аюулгүй Байдлын Зөвлөлийн буюу тройкагийн гэж олонд алдарших болсон шүүх “хуулийг хүчиндэн” шоронд хорихоор яллан хилсдүүлсэн сүүлийн мөчид Энхсайхан манай Үндсэн хуулийн шударга шүүхээр шүүлгэх иргэний эрх цааснаас цааш байхгүй болсныг мөн ухаарсан байх. Тэр хэрэг хянан шийдвэрлэх ажиллагаанд огт цааргалалгүй оролцохдоо, ядахдаа эцсийн бүлэгт шударга шүүхээр шүүлгэх иргэний эрхээ шүүх дээр эдэлнэ гэж горьдож байсан!

Энхсайхан, харьд ерөнхий сайд нараа алдан ачуулж, цаазлуулж байсан эмгэнэлт түүхтэй Монгол Улсын Ерөнхий сайд байсан хүний хувиар Монголын ардчилал, жинхэнэ тусгаар тогтнолыг устгах аюул ямар ойрхон ирсэнд сэтгэл ихэд зовнин, байж ядаж байгаа түүний сэтгэлийн “хуй салхи” нь хорих ангийн өргөст торны дотроос ч “салхилж” байсан. 

Мань эр “Сайн цаг ирнэ, яагаад гэвэл эрх чөлөөг хар багаасаа 30 жил амссан, түүнийгээ тийм ч амархан алдах ёсгүй шинэ үе бий болсон гэж өөртөө шивнэж байгаа” хэмээн надад хэлнэ билээ. Нарсанд байгаа тэр, наранд байгаа намайг бодвол өөдрөг хэвээрээ. Ийм л хүн. Би түүнд “тэр эрх чөлөөтэй өссөн залуусын олонх нь эрх чөлөөндөө зад агсам тавьж, популизмд хөөрөн хошуурч буй” хэмээн золтой л хариу хэлчхээгүй. Амыг нь дагуулаад л орхисон.

Энхсайхан, эрх чөлөөгөө эрхэмлэдэг залуу үеийн төлөөлөл болсон хорих ангийн ажилтан залуу бүсгүйн өөрийг нь зоригжуулж хэлсэн үгийг надад гайхуулсан нь харин сэтгэлийг минь багагүй хөдөлгөсөн. Тэр бүсгүй “Та наад дөрвөн ханаа байхгүй гэж бодоорой. Гэртээ заавал харина шүү гэж бодоод насаа 10 жилээр уртасгах хэрэгтэй!” хэмээжээ. Энэ бол Энхсайханыг зоригжуулсан “эрх чөлөөний дуу” гэлтэй. Шоронд эрх чөлөөг ингэж тунхаглахаас илүү яаж тунхаглах билээ.

Монголын залуус ийм зоригтой эрх чөлөөг эрхэмлэдэг ахул залуустаа итгэж байгаа Энхсайханы итгэл аргагүй зөв! Залуустаа итгэх итгэлээ гээгээгүй Энхсайхан андаа санан санан гэртээ буцаж ирэхдээ миний бие бас нэг дуу тэрлэсэн бөлгөө.

Эрх чөлөө ирэх өдөр

Нэг л амьдарна гэдгээ зөнгөөрөө мэднэ, би
Нэг л олдох заяаныхаа эзэн байхыг хүснэ, би
Түүнийг эрх чөлөө гэдэг юм, тэр миний сахиус
Тэр сахиусаа шүтээд зоргоороо дуулж явлаа, би

Эрх чөлөөг зүхэх мунхаг харанхуйн гайгаар
Эр бярыг олсон мунаг дарангуй эргэн иржээ
Мунаг дарангуй ирэхийн цагт зон олон айжээ
Нэг л олдох хувь заяагаа өргөл болгон өгчээ

Эрхт сүрээр айлгах дарангуйн дор сөхөрлөө, бид
Эрхэлж өссөн эрх чөлөөгөө алдлаа, хагацлаа
Эргэж түүнтэй уулзахын ерөөл энэ үедээ үгүй ч бай
Эргээд ирэхэд нь цэцэгтэй угтах үр хойчис минь бий!

Магадгүй, популизмд хөөрөх өнөөгийн залуус төөрөлдөөд дарангуй дор мунхаглан унаж мэднэ. Популизмын эцсийн зогсоол дарангуйлал байдаг учраас!

Хэдий тийм ч тэд эрх чөлөөгөө нэхэх өдөр ирэх нь дамжиггүй. Учир нь монголчууд бидний өвөг дээдсийн сүнс тэдний чихэнд “Бусдын эрхээр жаргахаар өөрийн эрхээр зовсон нь дээр” хэмээн шивнэсээр байх болно оо!