Шийдэмгий, ухаалаг, дасан зохицох чадвартай олон удирдагчид XX, XXI зууны түүхэнд нэрээ мөнхөлсөн, мөнхөлж байгаа. Тэдний дотор биет үлгэр болох нэгэн эрхэм эдүгээ ч амьд сэрүүн байж, ирээдүй хойч үедээ улс төрийн арвин баялаг туршлагаа харамгүй өвлүүлнэ.

Нийслэл хотын утааг арилгахад байгалийн хий, тэр дундаа шингэрүүлсэн хийн түлш хэрэглэх нь зөв гэдэг дээр хотын захиргаа санал нэгдэж байгаа бололтой юм. Хийн түлш бол агаарын бохирдлыг бууруулах оновчтой шийдэл, олон улс орон хийн түлшийг хэрэглэж агаарын бохирдлоосоо салсан туршлагатай юм билээ.

Одоогоос хорь гаруйхан жилийн тэртээ цэцэглэн хөгжсөн Ардчилсан Герман (буюу товчоор БНАГУ) гэх улс байлаа, хөгжил дэвшлийн үлгэр жишээ нь бидний хувьд чухам тэр улс байлаа гэж бичиж ярихад өнөөдөр Монголд үнэмших хүн тийм олонгүй.

ШХАБ бол Монголын хувьд олон улсын хамтын ажиллагаа, интеграцын институц болж хараахан чадаагүй юм болов уу гэж дүгнэж болохоор. Нэгэнтээ ажиглагчаар 19 жил болчихлоо. Хэт удлаа. Одоо жинхэлдэг цаг ирлээ гэх үзэл бодол, байр суурь бий л дээ. Түүнийг хорих утгагүй. 2018 онд Ерөнхийлөгч Х.Баттулга ажиглагчаас шат ахиж интеграцчлалд оролцоно гэж мэдэгдээд шуугиан дэгдээсэн явдал бий. Тэр үед хамгийн их эсэргүүцэн бичиж байсан хүний нэг нь би юм. Тухайн үед би ШХАБ-ыг интеграцын байгууллага болоогүй байна гэж дүгнэсэн. Өнөөдөр ч гэсэн би тэр байр суурин дээрээ хэвээр байна.

Хэдий тийм ч нэр бүхий 5 улсын элчин сайдтай уулзахыг Хүрээнээс 1913 оны 2 дугаар сарын 18-нд давтан тушаасан тул түшмэл Цэрэнпилийг 3 дугаар сарын 4-нд Британи, Францын ЭСЯ-нд дахин илгээж нүүр учирч хэлэлцэх хэрэг буй учрыг гаргаж, хэзээ уулзаж болохыг асуулгасанд Их Британийн Элчин сайдаас “Монгол Элчин сайдын нүүр учирсугай хэмээснийг хүлээн авч чадахгүй”, Франц улсын Элчин сайд “бие өвчтэй учир нутаг буцахаар завдангуй тул энэ удаа учирч чадахгүй” хэмээн хариулжээ.