Цэнддоо бол уран үгийн мастер, оночтой хэллэг, гайхалтай зүйрлэл, хурц егөө, наргиантай дэгээний эзэн… Энийг түүний бүтээлийг үзээд өөрснөө үнэлэнэ биз, би тайлбарласнаас чи өөрөө унш!
Манай Заволжье мужид садар самууны хэргээр эмэгтэйчүүдийг нүцгэлж, давирхай түрхсэн биед нь тахианы зумласан өд цацаж, гудамжаар ингэж чирч явдгийг би мэднэ. Зарим нэг сүрхий нөхрүүд эсвэл хадмууд садарлагчийг зуны цагт нүцгэн биеийг нь бурмаар шаваад, шавьжинд идүүлэхээр модонд хүлдгийг би мэддэг. Садар эмийг хүлж шоргоолжны үүрэн дээр суулгадаг ч гэж бас сонсож байсан. Бичиг үсэггүй, ичгүүр сонжуургүй, жөтөө, шунал тачаалаасаа болж чоно шиг зэрлэгшсэн хүмүүсийн хувьд энэ бүхэн боломжтой гэдгийг харсан хүн нь би байна.
Жорлон гэдэг үгийг сүүлийн үед цээрлэн “нойл”, ариун цэврийн өрөө”, “бие засах газар” гэх мэтээр эерүүлэх болж.
Монголд иргэншсэн хуулийн гажуудсан хэлбэр системийн хувьд энэ зууны дундуур коммунист үзэлтэй хамт орж ирсэн ба энэ нь нэг талаас шүүх хуулийн систем цоо шинээр бүрдүүлэх эхний том алхам болсон боловч нөгөө талаас дундад зууны инквизаторын үүрэгтэйгээр цаазын хутга гэдэг ганцхан утга чанараа үзүүлсэн болохоор ард түмний сэтгэлд үнэнийг тогтоогч гэхээсээ цээрлүүлэн гэсгээгч гэсэн төсөөллөөр сэтгэлд нь буусан юм.
Ха дарга маань харин гүндүүгүй хүн дээ. Нэг ч үг урдаас нь ганхийгээгүй. Боргож байгаа нохойг огтоос анзаардаггүй нэгэн. Уурлана, гомдоллоно гэж огт байхгүй, хүн болгонтой хачин нийцтэй. Магадгүй энэ нь улс төрчийн хувьд сул тал нь ч байж болох. Харин хүний хувьд бол алт даа. Дөрөв байтугай тонн алт! Ийм өндөр боловсролтой мэдлэг туршлагатай хүн зуслангийн жижиг байшиндаа индүү засаад зэврээд хэвтэж байгааг харахад боловсон хүчнээр бялхаж баярхаж байгаа эх орноороо бахархмаар ч юм шиг билээ шүү. Гэтэл эргээд саарал ордон тийш харахад хагас бичиг үсэгтэй ердийн луйварчид лаазтай шпрот шиг чихцэлцээд сууж байгаа нь гутмаар ч юм шиг. Юу ч гэхэв дээ!
Монголын шинэ үеийнхэн Японыг үзэн ядах хүмүүжлээр өсч бойжсон юм. Ерөөс алив дарангуйллын нийгэм өөрийн сонгосон дайсантай, түүнийхээ эсрэг хүчтэй суртал нэвтрүүлэг тогтмол явуулж байх нь тогтолцоогоо бат авч явах нэг арга нь байдаг.
