(Азийн хөгжлийн банк Монголтой хамтын ажиллагаа эхлүүлсний 30 жилийн ойд зориулсан хуралд хэлсэн үг) Ардчилсан тогтолцоо бол бололцоо болохоос шууд утгаараа диваажин биш. Эмчилгээ тэжээлийн цэг ч биш, сүм хийдээс зохион байгуулдаг үнэгүй хоолны гуанз ч биш, өвгөд хөгшдийг харж хамгаалдаг асрамжийн газар ч биш. Хөгжлийн эх сурвалж бол өөрт байхгүй буюу дутагдсан мөнгөө гаднаас оруулж ирж ашиг өгөх салбараа эрчимтэй хөгжүүлэх явдал болохоос яаж ч ардчиллаад, ардчилсан болж харагдаад, ардчиллын арал гэж дэлхийгээр нэг магтуулаад ч энэ нь материаллаг хөгжлийн эх сурвалж биш.

Зөвлөлтийн нэрт зохиолч Василий Шукшиний "Үгүүлэг" хэмээх энэ хөөрхөн өгүүллэгийг миний бие 1985 онд хөрвүүлсэн нь тухайн үедээ "Урлаг, утга зохиол" сонинд хэвлэгдэж байсан юм. Зүгээр л сонирхуулж байгаа юм.

Доорх өгүүлэлд авсан баримт одоогоос арваад жилийн өмнөх тоо баримт болно. Энэ хооронд олон юм өөрчлөгдсөн. Үгүйдээ л автомашины тоо хоёр дахин өсчээ. Үндэсний нийт орлого яльгүй дээшилсэн бол хүн ам 3,4 сая болсон байна. Харин огт өөрчлөгдөөгүй юм бол ядуу монгол хүмүүсийн нийгэмд эзлэх хувь процент аймаар хурдтай өсөн хэдийнээ 100% давсан боловч (Ядуу биш 30 гэрбүл байгаа гэсэн, тэрийг тооцохгүйгээр 100%), шинжлэх ухааны нотолгоотойгоор "ядуу стандарт" тогтоогүй хэвээр байна. Саяхан Нийгмийн халамжийн яамны сайд "Хоёр ба түүнээс дээш хувийн автомашинтай хүмүүсийг нэн ядуу гэсэн бүртгэлээс хасч хүнсний толоон авах эрхийг хураан, цаашид тэдэнд толоон өгөхгүй" гэж албан ёсоор мэдэгдсэнээс үзэхэд ядуурал нэлээд их хувь процентоор багасаж байгаа юм байна гэж үзэж болохоор байна.

Цэцэглэн хvчирхэгжиж байсан гvрнийг бодлогогvйгээсээ гадна олон тvмэнд таалагдахын тулд маргаашаа мартчихсан ганц удирдагч сvйрvvлж сул дорой, ядуу орон болгодог.

Тэр үед монгол хэлэнд гэрээ, хэлэлцээр, хэлцэл, тунхаглал гэх мэтийн олон улсын эрх зүйн актын нэр томьёо нэг мөр болоогүй байлаа. Зөвлөлтүүд 1946 оны хоёрдугаар сар хүртэл монголчуудтай нэг ч гэрээ байгуулаагүй нь энэ орны тусгаар тогтнолыг хүлээн зөвшөөрөхгүй байсантай холбоотой. Орос эх дээрээ "соглашение" гэж бичсэн энэхүү 13 зүйлт хэлэлцээрийн нэгдүгээрт, “Зөвлөлийн засагт Орос улсын Засгийн газраас гагцхүү хуулийн ёсоор эрх барьсан Монголын ардын Засгийн газрыг хүлээн зөвшөөрөв” гэсэн байна. Зөвлөлтүүд Гадаад Монгол улсыг биш, харин өөрийнх нь ивээл дор буй Монгол дахь Засгийн газрыг л хүлээн зөвшөөрчээ.

Хань улсын хаан Ван Ман (Wang Mang) Хятадад дагаар орсон өмнөд Хүннү нарын талаар зарлиг болгон “Одоо тэд бидний эсрэг биш, харин бидэнд дагаар орж захирагдах болсон тул үүнээс хойш тэднийг Шюннү (догшин боолууд) гэлгүй, харин Гүннү (Журамт боолууд) гэж нэрлэсүгэй” гэсэн байдаг. Өмнөд хүннү нар Монголын өндөрлөгт 215 он хүртэл ямар нэг улс төрийн тодорхой роль гүйцэтгэсээр ирсэн хэдий ч эцэст нь дунху аймгийнхан оройлон гарч ирснээс хойш тэдэн дунд шингэн алга болсон аж.