Ийнхүү ХХ зууны Монголын жинхэнэ түүх монголчуудын өөрсдийнх нь тооллоор XV жарны цагаагчин гахай жилийн өвлийн дунд сарын шинийн 9-ний өдөр албан ёсоор эхэлжээ. Энэ өдөр Чин династийн яг 220 жил үргэлжилсэн хамаарлыг Гадаад Монголд түлхэн унагаж Монгол улс юугаа зарлалаа. Богд Жавзандамба хутагтын VIII дүр хэмээн олон монголчуудаар бишрүүлэн шүтүүлсэн Агваанлувсанчойжиннямданзанваанчигбалсамбуу хэмээх ер бусын урт нэртэй, 41 настай төвд эр энэ шинэ улсын хаанаар өргөмжлөгдлөө.

Ер нь тэндхийн хүмүүс үүнээс айдгийг гайхаж байна. Тэнд байгаа хүмүүс үгээ хэлэхээс, бодол санаагаа илэрхийлэхээс ямар их айдаг гээч. Олон нийтийн сүлжээнд хүмүүс үүнийг хийхээс хичнээн их айдаг вэ. Тэд гудамжинд гарч эрхийнхээ төлөө тэмцэхээс ямар их айдаг вэ. Би энэ логикийг ойлгодоггүй юм, гэхдээ тэнд маш олон хүмүүс байдгийг мэддэг ч гэсэн бид хөршүүд, таны хэлснээр бид түүхэн холбоотой, гэхдээ бид маш өөр хүмүүс ... Тэдэнд юу тохиолдсон бэ? Хэдэн арван жил, ялангуяа сүүлийн арван жилийн хугацаанд? Энэ логикийг төсөөлөөд үз дээ: тэр орос хүн гудамжинд гарахаас айдаг, учир нь түүнийг зодож, шоронд хийх болно, тэр ч байтугай энд хүчээр дайчлагдаж, бууж өгөхөд бэлэн байна. Таны зан чанарт ямар их доромжлол болох вэ! Аав ээж чинь ч биш, Бурхан ч биш, Путин л чамд амь амьдрал өгсөн, түүнийгээ эргүүлээд буцааж авах бүрэн эрхтэй гэсэн үг болж байна уу?... Тэд их өөрчлөгджээ. Тэд мэдээлэл, заналхийлэл, хүн хулгайлах зэрэгт дарагдсаар, тэдний нийгэм нь тэр чигээрээ маш их өөрчлөгдсөн бай

Түүхийг авч үзэх, шүүмжлэн засахын тулд биш түүнээс сургамж авахын тулд мэдэж ойлгож судалдаг. Жан Еимө, Чань Кайгэ хоёр 22 зууны дараах өнөөгийн нүдээр хараад аймшигт алуурчин Шихуандигийн түүхэн үүргийг зөвтгөж байна. Аллагыг тэр үеийнх нь нөхцөл байдлаар дүгнээд зөвтгөж байна. Алив үндэстэнд үндэсний эвлэрэл нэгдэл юунаас ч эрхэм байдгийг хэлж байна. Чухам үүнийг ойлгосон алуурчин буюу Чэнь Кайгэ, баатар буюу алдарт жүжигчин Жэт Ли өс хонзон, үзэн ядлаа дарж амиа золиосолж чадаж байгаа гайхамшгийг киноны хэлээр харуулж байна. Мэдээж бид зорилго нь аргаа зөвтгөхгүй гэж үзэхүйц соёлжиж иргэншсэн цаг үеийн төлөөлөгчид. Хоёр суут найруулагчийн кино аугаа хэргийн төлөө хүн алах нь юу ч биш гэхээсээ аугаа хэргийн төлөө үзэн ядал өс хонзонгоо даран өөрийгөө зольж болох тухай үнэн гоё философи өгүүлж байна. Үндэсний эвлэрэл нэгдэл гэдэг юутай чухал! Ялангуяа цаана нь нийт үндэстний эрх ашиг, үндэстний ирээдүй, хөгжил дэвшлийн асуудал байгаа бол?

Энэ өгүүлэл 2006 онд Өдрийн сонинд ганц удаа хэвлэгдсэн аж. Анх удаа гадны хөрөнгө оруулалт Монголд дөнгөж нэвтэрч эхэлснээр Дотоодын нийт бүтээгдэхүүн ганц жилийн дотор хоёр дахин өсөж, гагцхүү гадны хандив тусламжаар амь зогоож байсан нэн буурай орон тун удахгүй дэлхийн дундаж улсын зэрэглэлд хүрэх үүд хаалга нээгдэж байсан юм. Зөгнөн хэлсэнчлэн үүнээс ердөө 6 жилийн дараа гэхэд ДНБ 10 дахин өсөж, жилийн өсөлтөөр 17.6 хувьд хүрснээр дэлхийн дээд амжилт тогтоож байв. Гэвч цаашаа яасныг цөмөөрөө санаж байгаа болов уу? Нохойн толгой ширээн дээр тогтодоггүй юм гэнэ лээ. Загасны ой 8 секунд байдаг гэсэн, эргэж сануулах гэж үүнийг харуулж байна.

Уг нь бүх юм тун шалихгүй зүйлээс эхэлсэн. Цэцэрлэгийн ахлах ангийн хүүхдүүд байшингийн ёроолд овоорсон цасан хунгар руу шатнаас үсэрч тогложээ. Гэтэл хүүгийн эз таарч шилний хагархай мөгөөрсөн хоолойг нь хага татсан байна. Тэгээд яахав, эмнэлэгт очлоо, шилийг нь сугалж аваад өнгөц оёдол тавьсан юмсанж. Бараг жил хэртэй зүгээр явсны эцэст өнөө оёдол нь идээлж эхэлжээ.

Энэ хооронд алдсан зүйл тоолохын аргагүй ихээ. Өнөөгийн байгаа төвшингээс хавьгүй дээр байх байсан гэсэн онош байдаг. Гэхдээ ийм оношинд баталгаа байхгүй. Төр улсыг тохинуулах туршлага байхгүй (Тийм туршлага байсан ч мартагдсан, эсвэл өнөөгийн үнэлэмжээс хоцорсон) учир хөлд орж байгаа хүүхэд шиг юм болгон дээр алдаж, эндүүрч, үл мэдэрч (эсвэл мэдэмхийрч) явсаар өдий хүрлээ. Бүхэл бүтэн хүний 1-2 үеийг тууллаа. “Бүү мэд, мэдсэний үгэнд бүү ор” хамгийн муухай хараал юм гэнэлээ. Турж үхэж байгаагаа гайхан шагширсан жингийн хэтрэлттэй хүмүүсээр улс орон дүүрчээ (Урьд нь жаргаж үхэж байсан юм шиг?). Гуч гаруйхан жилд хориод Засгийн газар солигдлоо, урдахаа үгүйсгэн бүх шийдвэрийг нь хүчингүй болгоод, шинэ амьдралыг цоо шинээр дахин хорин нэгэн оноос эхлүүлнэ.