Манай ангид хөдөөнөөс нэг банди шилжиж ирлээ. Чөргөр туранхай, хавчиг мөртэй, багинохон хөлөн дээрээ хоёр дахин урт цээжтэй, хавчиг толгойтой түүний цаашаа шигдчихсэн налчгар хамраас нь уруулыг нь давсан нус үргэлж унжаастай.

Дөрөв дүгээр сар тэмдэглэлт өдрөөр дүүрэн юм гээч. Шувууны баяр, сансрын нисгэгчийн баяр, Лениний төрсөн өдөр гэж дээр үед тэмдэглэдэг байлаа.

Улс төрийн нам гэсэн ойлголт тун шинэ, ердөө л 150 гаруй жилийн түүхтэй. Гэтэл орчин үеийн ертөнцөд улстөрийн намгүй улс орон хэдхэн бий. Ерөөсөө улс төрийн намыг хориглодог абсолют монархи буюу бүх эрх мэдэл хааны гарт байдаг Иордани, Кувейт, Бутан, Оман гэх мэтийн орон, эсвэл оршин суугчид нь бүгд биенээ таньдаг 10-30 мянган хүн амтай жижиг арлын улсууд байна.

Хоёр өөр нийгмийн тогтолцооны аль алинд нь амьдарч байсан шууд гэрчүүд яагаад иймэрхүү жиших үнэлгээгүйгээр тайлбар ятгалга хийдэг болсон бэ? Сэтгэл судлалын онолоор нийгмийн ямар тогтолцоонд амьдарч байснаас үл хамаараад ерөөс хүмүүн нь хөгширсөн хойноо бэлгийн ид идэвхитэй байсан үеэ амьдралынхаа хамгийн алтан үед тооцдог аж. Гэтэл “хөгжил зогссон тухай” онолын гомдлоо бэлгийн чадавхи буурсантайгаа биш амьдралын өртөг нэмэгдсэн, ядуурч буурсан зэрэг санхүү эдийн засгийн хүндрэл гээд юу дуртайтайгаа холбон тайлбарлаж байгаа юм.

Бяцхан хүү Сайнбаяр багшаасаа айна. Хичээлээсээ биш багшаасаа. Баяр ёслол тэмдэглэх, анги засах, нийтийн арга хэмжээ гээд багш нь хүүхдүүдээс байнга мөнгө нэхнэ.

Францын монголч эрдэмтэн Антуан Маир 1911 онд Улаанбаатарт болсон хуралд энэ илтгэлийг тавьжээ. Тэрээр илтгэлдээ Тавантолгой болон Мардайн ордын асуудалд Монголын Засгийн газар "хачин" шийдвэр гаргасныг жишээлэн шүүмжлээд, цаашид энэ мэтээр алдвал үндэсний аюулгүй байдал, бие даасан байдалд хортой болохыг дүн шинжилгээ хийн анхааруулжээ. Монгол Улс оновчтой шийдвэр, улс төрийн сонголт хийх ёстой түүхэн дэх эргэлтийн цэг болох замын уулзвар дээр байна гэж Маир бичсэн. Тэр үед гэнэт баяжсан монголчууд нүүрсээ уралдан гаргасаар хүний үг сонсох ч завгүй сагаж байсан болохоор огт тоосонгүй, мэдээж салаа замын буруугаар нь жирийлгэсэн. 12 жилийн дараа энийг одоо уншаад үз дээ.