Ерөнхийлөгч Х.Баттулгын өнөөдөр УИХ-ын чуулганы цахим хуралдаанд биечлэн оролцож өөрийн өргөн мэдүүлсэн Шүүхийн багц хуулийн төслийг Улсын Их Хурал хэлэлцсэн мэт байдлаар буцаах болсонтой холбогдуулан Шүүхийн багц хуулийн талаар байр сууриа илэрхийлсэн нь анхаарал татлаа. Тэрбээр “МАН-ын бүлэг улс төрийн шийдвэр гаргаж, Монгол Улсын Ерөнхийлөгчөөс өргөн мэдүүлсэн шүүхийн багц хуулийн төслийг хэлэлцэхгүй гэдгээ зарлан, төрийн ёсыг умартсан, илэрхий гүжирдсэн, эрээ цээргүй дайрсан мэдэгдлүүд хийж, асуудалд хүч түрж, хэт улс төржсөн байдлаар туйлын бүдүүлэг хандсан нь эмгэнэлтэй”, “Шүүхийн асуудал бол хэдэн шүүгчийн биш ард иргэдийн амьдрал, хувь заяатай холбоотой асуудал. Би энэ зарчмын хүрээнд шүүхийн асуудалд хандаж байгаа, цаашид ч ингэж хандах тул элдвээр мушгин гуйвуулж, улс төржихгүй байхыг МАН-ын бүлгийн гишүүдэд анхааруулъя” хэмээв.

Үүгээрээ Ерөнхийлөгч Х.Баттулга МАН-ынханд хандах хандлагаа зарлачихлаа гэж үзэж болохоор байна. Үүний өмнө  2020 оны 10 дугаар сарын 1-ний өдөр УИХ-ын дарга Г.Занданшатар намрын чуулганы нээлт дээр хэлсэн үгэндээ “Шүүхийн бие даасан байдал, шүүгчийн хараат бус байдлыг хангахын сацуу шударга шүүх, шүүгчтэй болох баталгаа болсон Шүүхийн тухай багц хуулиудыг батална. Шүүх сахилга хариуцлагын хороотой болсноор шүүхийн хяналт сайжрах учир ҮАБЗ-өөс хяналт тавих шаардлагагүй болж, уг хууль нь хүчингүй болно” гэсэн. Үүнийг “орчуулбал”: Шүүгчид ээ, ҮАБЗ-өөс битгий ай. УИХ холбогдох хуулийг нь үйлдвэрлэж өгөөд Шүүгчдийг хамгаална” гэж ойлгож болно.

Харин энэ удаа Ерөнхийлөгч Х.Баттулга “Монгол Улсын Ерөнхийлөгчид хуулиар олгогдсон Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн бүрэлдэхүүнийг томилох, Шүүхийн ёс зүйн хороо буюу одоо байгуулагдах сахилгын хорооны бүрэлдэхүүнийг томилох тодорхой бүрэн эрхүүдээс өөрийн биеэр татгалзаж, энэ чиглэлийн өөрчлөлтийг бүрэн дэмжсэн. Магадгүй үүгээрээ би шударга бусын хонгил байгуулж байсан, тийм хонгилыг удирдаж байсан Ерөнхийлөгчдөөс өөр, бүрэн эрхээ огт нэмэгдүүлж байгаагүйгээс гадна тодорхой бүрэн эрхүүдээс татгалзсан анхны Ерөнхийлөгч болж байна. Цаашид хэн нэгэн, хэсэг бүлэг этгээд, эсвэл улс төрийн аль нэг нам, уул уурхайгаар сүлбэлдсэн тодорхой бүлэглэл, фракцид шударга бусын хонгил үүсгэх, хонгилоо хамгаалах, сэргээн байгуулахыг би зөвшөөрөхгүй, бас тэвчихгүй” гэж хатуу байр суурь илэрхийллээ. 

Ерөнхийлөгчийн тодотгон дурдсан 2019 оны 3 дугаар сарын 25-ны өдөр хуралдсан Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн хуралдааны шийдвэр, улмаар түүнээс үүдэн гарсан Шүүгчийн бүрэн эрхийг түдгэлзүүлж болох хуулийн төслийг УИХ хэлэлцэж баталсан тэр үеийг санаж байна уу? Ерөнхийлөгчийн өөрийнх нь хэлсэнчлэн “Амаргүй цаг үед Монголын төрийн арга ядсан арга хэмжээ болсон” энэ хуулийн үр дүнд нь Монгол Улсын Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлөөс 17 шүүгчийн бүрэн эрхийг түдгэлзүүлсэн. Одоо УИХ-ын гишүүд “Яагаад тэр үед ҮАБЗ ийм зөвлөмж болон “нэг удаагийн” гэж хэлж болохоор хууль гаргасан талаар Ерөнхийлөгчийг өөрөө зөвшөөрсөн дээр нь Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлд хадгалагдаж байгаа баримт материалтай зохих журмаар нь танилцчих хэрэгтэй.

Харин энэ удаад татаж авч байгаа хуулийн төсөлдөө бол шүүхийн багц хуулийн төсөлдөө Үндэсний аюулгүй байдлын зөвлөлийн зөвлөмжөөр шүүгчийн бүрэн эрхийг түдгэлзүүлж болдог хуулийн заалтыг тусгалгүйгээр хасаж, цаашид ийм хууль, ийм зохицуулалт шаардлагагүй гэдгийг тов тодорхой илэрхийлсэн боловч УИХ дахь МАН-ын бүлгийн улс төрийн шийдвэрээр УИХ-аар хэлэлцэгдэхгүй болж байна.

Өнгөрсөн хугацаанд Ерөнхийлөгч шүүхийн шинэтгэлийн талаар юу хийсэн юм бэ гэж ам асуух хүн олон байна. Тэрбээр өнөөдөр үүнд асуултгүйгээр хариулчихлаа. Тухайлбал, 2020 оны 2 дугаар сарын 7-ны өдөр ХЗДХЯ Монгол Улсын шүүхийн тухай хуулийн төсөлдөө санал авахаар ЕТГ-т ирүүлсэн. Мөн 2020 оны 3 дугаар сарын 5-ны өдөр Монголын Хуульчдын холбооноос шүүхийн багц хуулийн талаарх тодорхой санал, төслийг надад ирүүлж, хууль санаачлах бүрэн эрхийнхээ хүрээнд хууль зүйн салбарын эрдэмтэн, судлаачид, хуульчдын байр суурь, бодлогыг тусгасан хуулийн төслүүдийг Улсын Их Хуралд өргөн мэдүүлж, хэлэлцүүлэхийг хүссэн байна. Ерөнхийлөгчийн зүгээс эдгээр хуулийн төслүүдийг судлах ажлын хэсгийг байгуулж, салбарын яам болон мэргэжлийн холбооноос тус тус ирүүлсэн хуулийн төслүүдийн нэгтгэсэн буюу тодруулж хэлбэл ХЗДХЯ-ны төслийг зөвтгөж, залруулсан хувилбарыг боловсруулан, 2020 оны 3 дугаар сарын 17-ны өдөр ХЗДХЯ-нд хүргүүлжээ. Гэвч ХЗДХЯ өөрийн боловсруулсан хуулийн төслөө шууд өргөн мэдүүлсэн аж.

Ерөнхийлөгчид “таалагдаагүй” заалт нь “Засгийн газрын төсөлд Улсын дээд шүүхээс бусад шүүхийн Ерөнхий шүүгчийг тухайн шүүхийн шүүгчид дотроосоо сонгодог байх зохицуулалтыг тусгажээ. Мөн шүүгчдийн төлөөлөгчдөөс бүрдсэн “Шүүгчдийн зөвлөл” гэх бүтэц бий болгох, түүний бүрэлдэхүүнд Улсын дээд шүүхийн нийт шүүгчид, анхан болон давж заалдах шатны шүүхийн шүүгчдийг сонгож оруулах, энэ зөвлөлөөс Шүүхийн ерөнхий зөвлөлийн гишүүн, Шүүхийн сахилгын хорооны гишүүн, Шүүхийн мэргэшлийн хорооны  гишүүнийг тус тус сонгох, Шүүгчийн ёс зүйн дүрмийг батлах зэрэг асуудлууд туссан. Энэ нь шүүх эрх мэдлийн хүрээнд явцуу зорилго, эрх ашгаар нэгдсэн бүлэглэл, фракцуудыг хуульчлан байгуулах, Шүүхийн ерөнхий зөвлөл, Шүүхийн сахилгын хороо, Шүүхийн мэргэшлийн хороонд өөрсдийн төлөөллийг оруулж нөлөөллөө тогтоох гэсэн өрсөлдөөн тэмцэлд шүүгчдийг татан оруулах, ноёрхлоо тогтоож чадсан бүлэглэл, фракц нь бүхнийг мэддэг, шийддэг, бусад шүүгч нартаа нөлөөлдөг, хууль бус аливаа дарамт, шахалтыг үзүүлдэг нэн зохисгүй байдалд шүүхийг оруулах, шүүгч өөрийн эрх ашгийг хамгаалах шаардлагын үүднээс аль нэг бүлэглэл, фракцид эрхгүй татагдан орох, нэгдэх байдлаар хараат бус байдлаа бүр мөсөн алдаж, өнөөгийн байгаа нөхцөлийг улам дордуулах эрсдэлд хүргэнэ” гэж Ерөнхийлөгч үзэж эсэргүүцэж байгаагаа илэрхийллээ.

Ерөнхийлөгч ирэх оны Төсвийн тухай хуульд бүхэлд нь хориг тавьснаа энэ сарын 25-нд буюу хоёр хоногийн өмнө мэдэгдсэн. Түүний хоригт санал болгосон, мөн үүний өмнө ч Засгийн газарт удаа дараа уриалсан, санал болгосон нэг асуудал бол хямралын эрсдлийн тухай юм. Үнэн хэрэгтээ Төсвийн тухай хуульд хориг тавихгүй гөжүүдэлж хойшлуулсаар улс төрийн тохиролцооны аргаар төсвөө баталсан он жилүүдийг харж байна. Үр дүнд нь дүнд Хар тамхитай тэмцэхэд 1.3-хан тэрбум төгрөг төлөвлөсөн хэрнээ сумын төвийн шинэчлэл 20 тэрбум төгрөг зарцуулах гээд сууж байв. Олимт оролцох үндэсний шигшээ баг, тамирчдын зардал 20 тэрбум, Хүүхдийн спортын наадмыг зохион байгуулах зардалд 9.6 тэрбумыг төлөвлөсөн байсан. Тэр бүхэн цар тахлын нөхцөл байдлаас болоод хойшилчихоод байхад төсвөө тодотгохгүй байсаар энэ оны 8 дугаар сард 4.8 их наяд төгрөгийн алдагдалтай, ганцхан жилийн дотор 1.7 тэрбум ам.долларын өр үйлдвэрлэхээс аргагүй нөхцөл байдалд хүрсэн. 

Өнөөдөр 13 их наяд 951 тэрбум төгрөгийн зарлагаа 20 хувиар бууруулахад хэн хожих вэ? Эрсдлийн сан байгуулаад өрх бүрт нэг сая төгрөгтэй дүйцэхүйц дэмжлэг үзүүлэхээр хэн хохирох вэ? “Хямралын нөхцөлд зохицуулан төрийн удирдлагыг төвлөрүүлэх” гэгч “адлагдсан” уриалгын үр дүнг зөвхөн Ерөнхийлөгчийн сонгуулиар буруутгаж болохгүй. Эргэн сануулахад ҮАБЗ-ийн Нарийн бичгийн дарга А.Гансүх 2020 оны 3 дугаар сарын 16-ны хэвлэлд ярилцлага өгөхдөө “ҮАБЗ эдийн засгийн аюулгүй байдлын асуудлаар шийдвэр гаргах бүрэн эрхтэй”, “ҮАБЗ байгуулагдсан 1992 оноос хойш өнөөдрийг хүртэл энэ байгууллагын шийдвэрийг биелүүлэхгүй байх тохиолдол гараагүй байна. Цаашид ч гарахгүй биз” гэсэн мэдэгдлүүдийг хийсэн байдаг. Үүгээр хэрэв хүсвэл ҮАБЗ дээрх эрх мэдлээ хэрэгжүүлж “Эрсдлийн сан” байгуулчихаж ч мэдэх юм. Хуулиар тийм боломж бий. 

Тэгэхээр олонхийн хүчээр далайлгасан шүүхийн болон хуулийн эрх мэдлийн цаана ҮАБЗ, түүний тэргүүн байж олон нийтийн эрх ашгийн талд зогсох сүүлчийн найдвар болох тэр цаг үе “хаалга тогшиж” байна. Олон нийт шүүх засаглалын тухайд ч, цар тахлын үеийн эдийн засгийн хүндрэлийн хувьд ч УИХ, Засгийн газрыг тэвчээртэй хүлээгээд бүр болохгүй бол ҮАБЗ-ийн тэргүүнд хүч нэмж мэдэх юм. Тиймээс “Ерөнхийлөгчийн сонгууль” гэдэг үгийг түр мартагнаад ҮАБЗ асуудлуудыг хамтдаа шийдэх шаардлагатай байна. Яагаад гэвэл “ҮАБЗ-ийн тэргүүн бол Монголын “дайсан” огт биш бөгөөд олон нийтийн итгэлийн сүүлчийн цайз болоход ойрхон байгааг өнөөдөр чуулганы индрээс үгийг нь сонссон иргэдийн хандлага илэрхийлж байна шүү!