Трафигура юу хийдэг вэ?

Уул уурхайн түүхий эдийн борлуулалтад тухайн олборлогч улс ба худалдан авагчийг холбодог коммодити трейдер компаниуд байдгийн нэг нь Трафигура групп юм. Монголд сүүлийн хэдэн сарын хугацаанд хэл аманд нэр холбогдох байдлаар танигдаж байгаа гэж хэлж болох Трафигура групп нь монголчуудтай чамгүй эртнээс ажиллаж эхэлсэн байх ба Монголын зэсийг 1998 оноос хойш “Глинкор”, “Марко Ричи интэрнэшнл”, “Капитал Рисорс”, “Трафигура”, “Жеральд Металл” зэрэг компаниуд худалдан авч биржид хүргэж эхэлсэн гэх мэдээлэл бий. Эцсийн бүтээгдэхүүн үйлдвэрлэгчид, тухайлбал, “Samsung”, “LG”, “Иточу” зэрэг компаниуд шууд худалдан авалт хийх оролдлого хийж байсан ч олон улсын худалдаанд трейдерүүдтэй өрсөлдөж өмнө нь гарах боломжгүй байжээ. Өрсөлдөөн гэдэг нь  трэйдерүүдийн тогтоож буй үнэ, тэдний бий болгосон тээвэр ложистик, тогтвортой ханган нийлүүлэлтийн сүлжээтэй өрсөлдөнө гэсэн үг. Нэг үгээр бол түүхий эдийн зах зээлд коммодити трейдер компаниудын үүрэг, оролцоог үгүйсгэх боломжгүй байв. 

Трафигура группийн олон улсыг хамарсан үйл ажиллагааных нь нэг хэсэг нь ОХУ-ын газрын тосны бүтээгдэхүүний борлуулалт юм. Тэр тусмаа 2015 оноос хойш энэ зах зээлд үлэмж нөлөөтэй болсон нь  Оросын хэвлэлийн эх сурвалж дахь албан мэдээнээс харагдана. Нефть бүтээгдэхүүн, шатахууны худалдаанд нөлөө бүхий болсон Трафигура группийн Монгол дахь нийлүүлэлт, үйл ажиллагааг албажуулж буй нэг эх сурвалж нь НИК компанийн цахим хуудсын мэдээлэл https://petrovis.mn/import бөгөөд импортын түншүүдэд Tрафигура группийг нэр дурдан товч мэдээллийг байршуулахдаа “Трафигура нь 1993 онд байгуулагдсан ба Олон улсын хамгийн том трейдер компаниудын нэг ба ОХУ-ын “Газпромнефть Омск”, “Нефтехимсервис Яйск”, “Дитэко” болон БНХАУ-ын “Петрочайна” Хөххот болон “Синопек Яншан” үйлдвэр, БНСУ-ын “GSCaltex”,” S-Oil”, “HyundaiOilbank” зэрэг үйлдвэрүүдээс автобензин ба дизель түлш нийлүүлж байсан. Бид 2013 оноос эхлэн өдий хүртэл идэвхтэй хамтран ажилласаар ирсэн ба үнэ болон төлбөрийн нөхцөлийн давуу байдал нь ийнхүү урт хугацааны хамтралд хүргэсэн билээ” хэмээн онцолжээ.

Трафигура групп Монголд байнга ажиллах төлөөлөгчийн газраа 2012 онд нээхээр болж, АНУ-ын иргэн, еврей М.Зелдовичийг захирлаар томилон байгуулжээ. Ингэснээр “Роснефть”-ийн зүгээс сар бүр импортын квот, үнийг тогтоодог байсан монополь байдлыг өөрчилж, биржийн арилжааны олон улсын жишгийг Монголд тогтоосон байна. Энэ хүртэл Монголын импортлогчид Улаанбаатар дахь Роснефтийн төлөөлөгчийн газраас хуваарилсан квотын дагуу, тэрчлэн  төлбөрийг бүрэн төлсөн тохиолдолд бараагаа авах нөхцөлөөр импортын гэрээгээ хийдэг байсан бөгөөд Монголбанк, Засгийн газар импортлогчдод үнийн зөрүүг өгснөөр дотоодын зах зээлд шатахууны үнийг тогтмол хэмжээнд барьдаг байв. 

Трафигура групп дээр дурдсанчлан 2012 онд Монголд төлөөлөгчийн газраа оруулж ирэхдээ Трафигура Монголиа компани байгуулж, менежер сонгон шалгаруулахаар сонинд зар нийтлүүлж, энэ дагуу 7-8 хүн авсны нэгэнд  Э.Жононбаярыг сонгогджээ. Тэрбээр олон улсын худалдаагаар гадаадад боловсрол эзэмшсэн, англи, орос /Монголдоо орос дунд сургууль төгссөн/, хятад хэлтэй зэрэг нь нөлөөлсөн бололтой. Түүний хувьд Трафигура группээр дамжуулан Роснефтийн бүтээгдэхүүнийг Азийн хэд хэдэн оронд, түүн дотроо Монголд нийлүүлэхэд Сингапурын биржийг ашиглан үнэ, квотыг тогтоодог механизмыг угсарснаар нэг компанийн ноёрхол бүхий байдлыг сулруулж, биржийн арилжааны жишгийг бий болгожээ. Трафигура групп 2020 оны байдлаар  Роснефтийн газрын тосыг үлэмж хэмжээгээр Азийн зах зээлд экспортлогч болж чадсанд Монгол дахь менежерЭ.Жононбаярын хувь нэмэр байгааг тус группийн зүгээс анзаарч эхэлсэн байна. Тус группийн нэг онцлог нь тус компанийг үүсгэн байгуулагч, Францын иргэн К.Дауфин нь 2017 онд нас барах хүртлээ группийнхээ хувьцааны 18 хувийг эзэмшиж байсан ба үлдэх хувийг 680 орчим менежер, өнөөдрийн байдлаар 1000 шахам менежер нь эзэмшдэг явдал. Сонирхолтой нь Э.Жононбаяр тэдний нэг юм байна.

Захирал М.Зелдович ба менежер Э.Жононбаяр

Хэвлэлийнхний болон олон нийтийн сонирхлыг татаад байгаа Э.Жононбаяр Трафигура группийн Монгол дахь төлөөлөгчийн газрын захирал хэзээ ч байгаагүй. Захирал нь М.Зелдович байсан. Түүнийг “Монгол дахь алдагдал” гэх асуудлаас болоод өнгөрсөн намар ажлаас нь халсан. Менежер Э.Жононбаяр болон түүний хамтаар 7-8 ажилтныг мөн түдгэлзүүлсэн ч группийн зүгээс цалинг нь одоог хүртэл олгосоор байгаа аж. Эх сурвалжийн мэдээллээр Э.Жононбаярын хувьд гэрээ хийх үүрэгтэйгээс бус захирал ч биш,  “Трафигура”-гаас 500 сая ам.долларын шилжүүлэг хийх хэмжээний гарын үсгийн эрх мэдэлтэй ч нэгэн биш. Мөн өдөр тутмын үйл ажиллагааг Сингапур дахь Трафигура группийн төв оффисоос удирддаг байсан аж. Гэхдээ арилжааны авъяаслаг тоглогчийн хувьд группийн хэмжээнд өрсөлдөгчид олонтой байсныг үгүйсгэхгүй гэв.

Трафигура группийн Монголыг хариуцсан захирал М.Зелдович 2012 онд анх байгуулагдахаас эхлээд энд ажилласан хүн. Түүхий эдийн худалдаанд зуучлал хийдэг Трафигура шиг коммодити трэйдер компаниудыг “хагас хууль бус” гэж тодотгож байсан үе бий бөгөөд энэ нь хаалттай, мөнгөтэй, ардаа банктай байдаг зэрэг онцлогуудтай. Хамгийн гол нь түүхий эд бүхий тухайн оронд давуу байдал олж авахын тулд гуравдагч этгээдийг зуучлал хэлбэрээр ашигладаг арга барилтай гэж үздэг. Авлигын хэд хэдэн хэрэг нь илчлэгдсэнээс үүдэн тус компани буруугаа хүлээн АНУ-ын хуулийн байгууллагатай хамтран ажиллаж, гурав дахь этгээдийг ашиглах бодлогосоо татзалсныг тус улсын холбогдох байгууллага тэмдэглэсэн талаар нээлттэй эх сурвалжийн мэдээллүүд бас гарч ирдэг. “Трафигура”-гийн хэмжээнд энэ байдлаасаа татгалзахад хүргэсэн нэг хүчин зүйл Сингапурын хууль эрх зүйн орчин байв. Үүнээс шалтгаалаад тэдний гуравдагч этгээдүүд ил болж эхэлсэн гэдэг. Ямартай ч Монголд түүний гуравдагч этгээдийн үүргийг гүйцэтгэж байсан гэх УИХ-ын гишүүний нэр сонсогддог. 

“Монголын нефтийн зах зээлээс 1.1 тэрбум ам.долларын алдагдал хүлээсэн” гэж  Трафигура группийн гүйцэтгэх захирал Жирим Вэйр 2024 оны 9 сард ажлаасаа чөлөөлөгдөж байгаагаа мэдэгдэх үеэрээ гэнэт зарласан нь анхаарал татна. Энэ мэдэгдлийн дараа юу болсон гэхээр Монголыг хариуцсан захирал М.Зелдович халагдаж, Э.Жононбаяр нарын ажилтнуудыг түдгэлзүүлсэн. Анзаарах ёстой бас нэг үр дагавар нь Трафигура группийн Монгол дахь төлөөлөгчөөр Д.Бадруун гэж хүн томилогдсон явдал. Түүний аав нь Ерөнхийлөгч асан Ц.Элбэгдоржийн эдийн засгийн зөвлөх Д.Дашдорж. Ерөнхийлөгч асантай голын нэг эрэг дээр нэр холбогдон шидэгдсэн “сахал” Д.Эрдэнэбилэгийн хамаарал бүхий ХХБ-ны дэмжлэгээр Монголд үйл ажиллагаа явуулдаг Блүүмбэрг суваг “Трафигурагийн Монгол дахь алдагдал” гэдэг асуудлыг анх хөндсөн. Нотлогдоогүй боловч нэгэнт ил болсон эдгээр мэдээллүүдийн ард уншигдаж буй логик гэвэл тус компанийн Монголыг хариуцах эрх мэдлийн төлөөх зорилгод үйлчилсэн хэвлэлийн дуулиан байсан юм биш үү гэх хардлага. 

Тайзан дээр үл явдлын өрнөл цааш үргэлжлэхдээ өнөөх алдагдлын араас бус, тэрчлэн тухайн байгууллагын эрх мэдэл бүхий албан тушаалтан болон захирал М.Зелдовичийн хариуцлагын тухай бус, менежер Э.Жононбаярын араас элдэж хөөсөөр түүнд Монголын өнөөгийн улс төр, хууль цааз, нийгэм эдийн засгийн бүх завхрал, хамаг л гэмт хэргийг тохлоо. Түүнийг бас арай л өндөрт шидчихэв үү гэж харагдана. Тэр нэг менежер, дилер хийдэг залуу юм байна. Гэхдээ энэ нь түүний орлого өндөр гэдгийн үгүйсгэл болохгүй байх. Трафигурагийн мөнгийг гэр бүлийн хамаарал бүхий компаниараа дамжуулан шамшигдуулсан гэх хардлагыг нотлох гэсэн мэт түүний эд хөрөнгө, эхнэр хүүхдийг хэвлэлүүд тоочсон байх л даа. Түүний нэрийг холбоод байгаа гэх “Лекс ойл” ХХК Трафигурагийн Монгол дахь үйл ажиллагааг явуулж, шатахууны борлуулалт хийдэг бөгөөд түүнээс гадна нийтдээ манай 56 аж ахуйн нэгж Трафигурагийн харилцагч юм байна. Эдгээр аж ахуйн нэгжүүд нийлээд сүүлийн 5 жилийн хугацаанд 7 тэрбум ам.долларын импорт хийжээ.

Алдагдал уу, тооцоо юу?

Трафигура групп болон “Лекс Ойл” компанийн хооронд тооцоо нийлэх ажил үргэлжилсээр байгаа гэж эх сурвалж хэллээ. Мөн түүний хэлснээр бол сар бүр хоёр тал тооцоонийлдэг, жил тутам аудит хийгддэг, бизнест байдаг л үзэгдэл болох өглөгө, авлага, барааны үлдэгдлээс өөр ямарваа ноцтой асуудалгүй байсан атал гэнэт тийм их хэмжээний алдагдал гэнэт илэрсэн нь хачирхалтай байгаа аж. Сингапурт 2011 онд Трафигура Групп хэмээх хувийн хязгаарлагдмал хариуцлагатай компаниар шилжин бүртгүүлснээс хойш нээлттэй, ил тод зарчмыг баримталдаг тэндэхийн хуульд захирагдах болж, 2013 оноос эхлээд үйл ажиллагааны тайлан, орлого, зарлагын мэдээллийг ил тод нийтлэх болжээ. Тэгэхээр хэн нэгний хулгай, эсвэл гэнэт олж мэдсэн алдагдал зэрэг нь угаас үнэмшил багатай. Мөн ажлаа өгөхөд хүрсэн Ж.Вэйрийн хувьд “Монгол дахь алдагдал” гэх сенсааци дэгдээх хувийн шалтгаан байсан гэж хардаж болох мэдээллүүд байгаа нь тэрбээр 2024 онд Трафигура групп 7.3 тэрбумын ашигтай ажиллах төлөвтэй хэмээн мэдэгдэж байсан ч үнэндээ дөнгөж 2.8 тэрбум ам.долларын ашигтай гарахаар буйг тэрбээр 2024 оны 9 дүгээр сарын 30-нд зарласан нь Трафигура группийн нэр хүнд эрс унахад хүргэсэн гэж хэвлэлүүд бичжээ. Үүнд нөлөөлсөн шалтаг, шалтгаан байх ёстой тул тухайлбал, Монголд их хэмжээний алдагдал үүссэн гэж мэдэгдээд асуудлыг алс холын эх газар руу зайлуулаад ам хаагаад өнгөрөх гэсэн арга заль байв уу гэж хардахуйц. Түүнчлэн “Монголоос алдагдал хүлээсэн” гэж мэдэгдэхийн зэрэгцээ үүнийг нотлогдоогүй байхад баланс зассан гэдэг мэдээлэл ч байгаа аж. Эцэстээ энэ мэт нөхцөл байдал Ж.Вэйрийн дараа түүний ажлыг авсан одоогийн захирал Холтамыг таагүй байдалд оруулж, бичиг баримтыг будилуулсан, эсвэл хариуцлагагүй хандсан гэж үзэн Монголыг хариуцсан захирал М.Зелдовичийг шалгахад хүрсэн, түүнчлэн Трафигура группийн санхүүгийн ажилтнуудын хяналт хаанаа байсан бэ гэх асуудлыг ч хөндөж байгаа гэдгийг тус группийн дотоод эх сурвалж мэдээлжээ.