Монгол Улсын Боловсролын их сургуулийн захирлын албан үүргийг түр орлон гүйцэтгэгч доктор, дэд профессор О.АЛТАНГООТОЙ ярилцлаа.

 

Цар тахлын жилүүд багш нарын хувьд сорил болж, шинэ дадалд сургалаа. Харин багш бэлтгэдэг сургуулийн хувьд байдал ямар байсан бэ?

Цар тахлын үеийн нөхцөл байдал, сорилт нь бидний ажлын арга барил, хэлбэрт ихээхэн нөлөөлсөн. Орон зайнаас үл хамаарсан цахим технологийг бүх түвшинд хэрэглэх зайлшгүй шаардлага бий болж, сүүлийн хоёр хичээлийн жилд сургалтын бүхий л үйл ажиллагаагаа цахим болон танхим, цахим хосолсон хэлбэрт шилжүүлж, холбогдох дүрэм журам, удирдамж, ажлын төлөвлөгөөг хэрэгжүүллээ. Өнөөдрийн байдлаар 3985 цахим хичээл, 55017 цахим хичээлийн контент, 8705 цахим даалгавар, 2053 цахим хэлэлцүүлэг, 84710 цахим үнэлгээний даалгаврын сангсургалтын удирдлага, мэдээллийн системдээ бий болгоод байна. Мөн хоёр жилд МУБИС-ийн багш нар 17 иж бүрэн онлайн хичээл, 50 гаруй олон нийтэд зориулсан контент, 150 гаруй инфографик, зурагт хуудас, 36438 интерактив ашигласан, 4473 видео ашигласан хичээлийг бэлтгэн гаргасан. Багш мэргэжлээр сурч буй оюутнуудад зориулан тэдний мэдээлэл харилцааны технологийн чадварыг нэмэгдүүлэх зорилгоор сургалтын цахим хэрэглэгдэхүүн боловсруулах арга зүй, онлайн сургалтын арга зүй зэрэг хичээлийг судлуулахаас гадна цахим хичээл бэлтгэх, оролцох талаар сургалт зохион байгуулж байна.

Ирэх жилүүдэд сурагчдын хоцрогдлыг арилгахад салбар яамнаас анхаарал хандуулж, багш бэлтгэдэг сургуулийн төгсөх ангийн оюутнуудыг дайчлахаар болсон. Энэ ажлын хүрээнд МУБИС-аас ямар ажил зохион байгуулж эхлээд байна вэ?

Дэлхий нийтийг хамарсан цар тахлын улмаас бүх шатны боловсрол, сургалтын үйл ажиллагаа тасалдаж, хоцрогдол үүссэн. Ялангуяа бага, дунд сургуулийн сурагчдад үүссэн хоцрогдол нь одоо харахад нөлөө багатай мэт боловч ирээдүйд, 10 жилийн дараа маш том нөлөө үзүүлнэ гэдгийг ДЭМБ төдийгүй олон улсын судалгааны байгууллагууд тогтоосон. Иймд ерөнхий боловсролын сургуулийн сурагчдын сурлагын хоцрогдол арилгах цогц төлөвлөгөө боловсруулан хэрэгжүүлж байгаа нь ирээдүйдээ оруулж буй маш том хөрөнгө оруулалт, алсыг харсан бодлого юм. Энэхүү төлөвлөгөөг хэрэгжүүлэх, сурагчдын хичээл, сурлагын хоцрогдлыг аль болох богино хугацаанд амжилттай нөхөхөд боловсролын салбар бүхэлдээ анхаарч ажиллах зайлшгүй хэрэгцээ шаардлага тулгарлаа. Монгол Улсын хэмжээнд багш бэлтгэдэг төрийн өмчийн гол сургуулийн хувьд энэхүү үйл ажиллагааг дэмжиж, хэрэгжилтэд оролцох хөтөлбөрийг боловсруулж байна. Тухайлбал, ЕБС-ийн сурагчдын хичээл, сурлагын хоцрогдлыг нөхөх, арилгах үйл ажиллагаанд багш мэргэжлээр амжилттай суралцаж буй, 2-4 дүгээр ангийн оюутнуудыг хамруулсан “Хоцрогдол арилгахад туслах дадлагажигч багш” хөтөлбөр боловсруулан хэрэгжүүлэх бэлтгэлээ хангаж байна. Уг хөтөлбөрийн гол санаа нь 3-4 дүгээр ангийн оюутан багшлах дадлага хийх хугацаандаа тодорхой тооны сурагч сонгон авч хоцрогдол арилгах төлөвлөгөө боловсруулан хэрэгжүүлж, тайлагнах, мөн зуны амралтын хугацаанд хоцрогдсон сурагчдад давтлага өгөх гэх мэт үйл ажиллагаа хийх, мөн хаврын улиралд бол хичээлийн бус цагаар нийслэлийн ЕБС-иудад очиж, олон хүүхэдтэй ажиллаж байгаа багш нарт туслах, сурагчдад хоцрогдол арилгах давтлага, зөвлөгөө өгөх, гэрийн даалгавар шалгах гэх мэт ажилд оролцох боломжтой. Уг ажлын гүйцэтгэл болон хамтран ажилласан ЕБС-ийн багшийн үнэлгээ, дүгнэлтэд үндэслэн оюутны багш мэргэжлийн дадлагын дүнд тооцох, сайн дурын ажлын кредитэд тооцох гэх мэтээр оюутныг урамшуулах боломжтой гэж харж байгаа.    

Эрэлтийг хангасан чанартай багш нарыг бэлтгэх нь чухал

Сургуулийн өмнөх боловсрол, бага анги болон зарим мэргэжлийн багшийн эрэлт нэмэгдсэн ч боловсон хүчин дутагдалтай байгаа талаар БШУЯ-наас мэдээлсэн. Хүүхэд, залуус багшийн мэргэжил эзэмших сонирхолгүй байна уу. Ер нь юунаас шалтгаалж залуус багш болохгүй байна вэ?

Сүүлийн жилүүдэд сургуулийн өмнөх боловсрол, бага боловсролын түвшинд суралцах суралцагчдын тоо тасралтгүй нэмэгдэх статистик тоо мэдээ гарсан. Тухайлбал,2019-2020 оны хичээлийн жилд бага ангид 342634 хүүхэд суралцсан бол энэ тоо 2025-2026 оны хичээлийн жил гэхэд 398000 хүртэл өсөхөөр байна. Энэ өсөлт нь бүлгийн тоо, багшийн тоонд шууд нөлөөлөх тул багшийн эрэлт улам нэмэгдэнэ. Дээрх эрэлтийг хангах, чанартай багшийг бэлтгэн гаргах асуудал чухлаар тавигдаж байгаа энэ цаг үед сургуулийн өмнөх боловсрол, бага боловсрол болон зарим багш мэргэжлээр элсэлтийн тоо, чанар хангалтгүй байна. Үүнд олон хүчин зүйл нөлөөлж байгаа ч багшийн цалин хөлс, үнэлэмжийн асуудал үндсэн гол шалтгаан болж байгааг судалгааны үр дүн харуулдаг.

Хэрвээ дээрх байдал үргэлжилбэл тодорхой хугацааны дараа зарим мэргэжлийн багш нарын хомсдол үүсэж,эргээд нарийн мэргэжилтнээ бэлтгэж чадахгүйд хүрэх эрсдэлтэй. Энэ байдлаас гарах ямар арга зам байна вэ?

Химийн багш мэргэжил дээр жишээ татаж ярья. Химийн хичээлээр элсэлтийн ерөнхий шалгалтын оноо өндөртэй хүүхдүүд эмч мэргэжлийг сонгон төрийн өмчийн болон хувийн их, дээд сургуулиудад элсдэг. Мөн төрийн өмчийн дээд боловсролын сургалтын байгууллагад сувилагч мэргэжлээр элсэгчдийн тоо өсөж байгаа нь төрөөс сургалтын төлбөрийг бүрэн хөнгөлж чөлөөлөх болсон нь бодлогын сайн үр дүн гэж хардаг. Харин химийн багш болохоор сонголт хийж буй суралцагчдын тоо цөөрсөөр байна. Энэ нь эргээд хэдхэн жилийн дараа сайн эмч, сайн сувилагч бэлтгэхэд нөлөөлөх эрсдэлтэй. Энэ бэрхшээл нь бүх л мэргэжлийн багшийн тухайд биш, дээр дурдсан сургуулийн өмнөх боловсрол, бага боловсрол, тусгай хэрэгцээт боловсрол болон байгалийн ухааны багш бэлтгэх асуудлын хүрээнд илүүтэй үүсэж байгааг тэмдэглэх хэрэгтэй юм. Монгол Улсын Засгийн газраас баталсан “Чадварлаг багш” хөтөлбөр нь багш бэлтгэх, багшийн мэргэжлийн тасралтгүй хөгжил, багшийн ажлын нөхцөл, цалин хөлсийг сайжруулах, ажиллах нөхцөл боломж, чадвар, чадамжийг дээшлүүлэх, багшийн хөгжилд анхаарснаараа онцлогтой. Тус хөтөлбөрийн хүрээнд БШУЯ-наас авч хэрэгжүүлж байгаа олон арга хэмжээ нь дээр ярилцсан багшийн эрэлт, нийлүүлэлтийг тэнцвэржүүлэх, чанартай чадварлаг багш бэлтгэхэд томоохон дэмжлэг, хөшүүрэг болно. Багш бэлтгэх тогтолцоог шинэчлэх, бэхжүүлэх бодлогын томоохон шинэчлэлүүд шинээр боловсруулагдсан боловсролын багц хуулийн төслийн хүрээнд хэлэлцэгдэж байна.

“Алсын хараа 2050” бодлогын баримт бичигт дурдсанаарирэх хэдэн жил сурагчдын тоо хэдэн мянгаар нэмэгдэж багшлах боловсон хүчин шаардлагатай болно. Зарим судалгаанд дурдсанаар мэргэжлийн 53 мянган багшийн орон тоо гарна гэсэн. Одоо багш бэлтгэж байгаа байдлаар их, дээд сургуулиуд эрэлт хэрэгцээгээ хангах хэмжээнд хүртэл боловсон хүчнээ бэлтгэж чадах уу?

Манай сургууль ерөнхий боловсролын сургууль, цэцэрлэгийн багш нарын 70 гаруй хувийг, боловсролын байгууллагын судлаач, мэргэжилтнүүдийг бэлтгэдэг. Өнгөрсөн хичээлийн жилээс эхлэн төрийн өмчийн бусад таван их сургуультай хамтын ажиллагааны хүрээнд олон ажлыг хамтран хэрэгжүүлж байна. Тухайлбал, оюутнууд харьяалал харгалзалгүйгээр бусад их сургуулийнхаа ижил түвшний хичээлээс сонгон судлах, номын сангуудаар үйлчлүүлэх зэрэг боломжууд нээгдсэн. Түүнчлэн элсэлтийн оновчтой бодлого, хүүхэд залуучуудын багш мэргэжил эзэмших хүсэл эрмэлзэл, сонирхол, хэрэгцээг дэмжсэн бодлогоор багш болох элсэгчдийн тоог нэмэгдүүлэн багшийн эрэлт, нийлүүлэлтийг ханган ажиллах бүрэн боломжтой гэж харж байгаа.

МУБИС төгсөгчдийн 83 хувь нь мэргэжлээрээ ажилладаг

ЭЕШ-ын талаарх таны саналыг сонсмоор байна. Үнэхээр багш болох хүсэл зорилготой оюутнуудыг бэлтгэхэд юу шаардлагатай байна вэ?

Элсэлтийн ерөнхий шалгалт элсэгчийн чанарын нэг л үзүүлэлт нь. Харин МУБИС-ийн байр суурь бол шинээр элсэн суралцагч хоёр шалгалт өгдөг байх бөгөөд нэг нь ЭЕШ-ын оноо, харин нөгөө шалгалтыг тухайн их сургууль өөрөө авдаг нь зүйтэй байх болов уу. ЭЕШ-ын онооны босгыг төрийн захиргааны төв байгууллагаас тогтоодог энэ тогтолцоо хэвээр байх хэрэгтэй. Харин тухайн их, дээд сургуулийн авах шалгалт нь авьяас, ур чадвар зэргээс гадна багш болох хүсэл сонирхолтой хүүхдүүдээс авдаг тусгай шалгалт байх нь зүйтэй. Хэлбэрийн хувьд эсээ, ярилцлага, тусгай тест ч байж болно. Манай сургуулийн эрдэмтэд багш болох хүүхдийн авьяас сонирхлыг илрүүлэх тестийг гаргасан. Мөн элсэлтийн бодлогод нөлөөлдөг гол хүчин зүйл бол багш мэргэжлээр элсэгчдэд үзүүлдэг төрөл бүрийн тэтгэлгүүд байдаг. Тухайлбал, Монгол Улсын Засгийн газрын тогтоолоор батлагдсан өндөр онооны тэтгэлгийн үр дүнд 2014 оноос хойш энэ хичээлийн жилийг хүртэл МУБИС-д 7609 оюутан элсэн суралцжээ. Тэдгээрийн 7149 нь сургуулиа амжилттай төгсөж 74 хувь нь ажлын байртай болсон. Мөн багш болох хүсэл сонирхолтой хүүхдүүдийг ахлах ангид нь багш сонгоны ангид элсүүлэн суралцдаг тогтолцоог бий болгох, багш бэлтгэх хөтөлбөрөөр амжилттай суралцсан суралцагчийн сургалтын төлбөрийг Засгийн газраас баталсан журмын дагуу хөнгөлөх буюу бусад хэлбэрээр төрөөс дэмжлэг үзүүлэх талаар Боловсролын ерөнхий хуулийн төсөлд орсон байгаа нь багш боловсролын чанарыг дээшлүүлэхэд чухал алхам болсон гэж үзэж байна.

Одоо яригдаж буй, анхаарлын төвд байгаа асуудал бол багшлах боловсон хүчний чанарын асуудал. Элсэлтийн ерөнхий шалгалтын оноо бага байгаа учраас дипломгүй ажилгүйчүүдийг бэлтгээд байна уу?

Бид төгсөгчөө дагасан судалгааг нарийвчлан хийх замаар төгсөгч башийнхаа чанар, тасралтгүй хөгжих хэрэгцээг тодорхой илрүүлэхээр ажиллаж байна. Судалгаагаар манай төгсөгчдийн 68 хувь нь багшаар, 15 хувь нь боловсролын бусад байгууллагад мэргэжилтэн судлаачаар ажиллаж, үлдсэн нь өөр салбарт мэргэжлийн бус ажил хийж байна. Иймд мэргэжлээрээ ажиллаж буй 83 хувь бол тийм ч муу үзүүлэлт биш. Төгсөгчдөөс маань “Багшаар ажилд авъя” гэсэн хүсэлт, эрэлт ч их бий. Харин бид дээрх судалгаагаар төгсөгчдийнхөө чанар, шинэ нөхцөл байдал, шинэ үеийнхний онцлогт нийцэн өөрөө тасралтгүй хөгжиж чадаж байгаа эсэх, ямар хэрэгцээ дэмжлэг байгааг илрүүлэн хамтран ажиллах бодлогоо улам нарийвчилна.

Хөдөө орон нутагт 2-3 хичээлийг нэг багш заадаг талаар хүмүүс мэдээлэх боллоо. Орон нутагт ажиллах багш олдохгүй байгаа нь юутай холбоотой вэ?

2020-2021 оны хичээлийн жилд ЕБС-д байгалийн ухаан, математик, мэдээлэл зүйн 7668 багш ажилласны 2433 багш буюу 31.7 хувь нь хос мэргэжлээр хичээл заасан. Математик-мэдээлэл зүй, физик-математик, хими-биологи гэх мэт. Хос мэргэжлээр хичээл заах багшийн хэрэгцээ хөдөө орон нутгийн сургуулиудад байсаар байна. Тиймээс хос мэргэжлээр багш бэлтгэх бодлогыг эргэж харах шаардлага зайлшгүй тулгараад байгаа юм. 

Ярилцсан Б.Сэлэнгэ