ОРОН СУУЦ НИЙГМИЙН ЗАНГИЛАА АСУУДАЛ:

Финландыг харж, Монголыг сэтгэхүй

Хүн амыг орон сууцжуулах нь өнөөгийн Монголын нийгмийн харилцааг боловсронгуй болгох зангилаа асуудлын нэг төдийгүй, хотжих үйл явцыг зөв зохистой зохион байгуулах, нийслэл хотын агаарын бохирдлыг буруулж, улмаар арилгах, хотын зам харилцаа, дэд бүтцийг сайжруулах, иргэдийн соёлжилтыг нэмэгдүүлэх олон талын ач холбогдолтой асуудал мөн. 

Финланд бол суурин соёл иргэншлийн хамгийн эмзэг асуудлын нэг болох орон гэргүйчүүдийн асуудлыг хамгийн амжилттай шийдвэрлэсэн Европын хөгжингүй орон гэгддэг. ARA (Housing Finance and Development Centre of Finland) буюу Финландын Орон сууцны санхүүжилт, хөгжлийн Төвийн 2021 оны мэдээгээр 1980-аад онд тэдний тоо 20 мянга хүрч байсан орон гэргүйчүүдийн тоо өнөөдөр улсын хэмжээнд 4341 болж буурчээ. 

Финландын Орон сууцны санхүүжилт, хөгжлийн Төвийн үйл ажиллагааны зарчим нь “Хүн бүр тохилог орон сууцанд амьдрах эрхтэй” гэж үздэгт оршдог байна. 

Тиймээс орон сууцжуулах хөтөлбөр нь боловсролын салбарын нэгэн адил эрх тэгш нийгмийн байгууллыг дэмжих Финландын төр, засгийн бодлогын чухал үндэс болж иржээ.

Энэ үүднээс иргэдийнхээ орон сууцны асуудлыг шийдвэрлэсэн финчүүдийн арга зам, зарим өвөрмөц арга хэлбэртэй танилцахад илүүдэхгүй хэмээн бодов. 

Орон сууцжуулалтын санхүүжилт

Дэлхийн Хоёрдугаар дайны дараа Финландад орон сууц ихээхэн хомсдолтой байжээ. Хөдөө орон нутгаас хот суурин газрыг чиглэсэн шилжилт хөдөлгөөн нийгмийн бүтцийг өөрчилсөн төдийгүй орон сууцны хомсдлыг даамжруулсан байна. Зээл олгох боломж арилжааны банкнуудад хомс байсан учир энэ байдлыг шийдвэрлэхийн тулд финчүүд орон сууцжуулалтыг санхүүжүүлэх “Арава” (ARAVA) гэдэг тогтолцоог 1949 онд бий болгосон. 

Энэ нь улсын төсвөөс ангид Финландын Орон сууцжуулах Сангаас олгогддог зээлийн тогтолцоо ажээ. Гэхдээ 1949 оноос 2007 оныг хүртэл зээл олгох эсэх асуудлыг Финландын ARA буюу Орон сууцны санхүүжилт, хөгжлийн Төвөөс томилогдсон нутгийн удирдлага, төрийн байгууллага болон ашгийн бус байгууллагуудын төлөөлөл, эсвэл орон сууцыг эзэмшигч хязгаарлагдмал хариуцлагатай компаниуд шийдвэрлэж иржээ. 

Эрсдэл ихтэй, удаан хугацаатай зээл олгохыг арилжааны банкууд хүсээгүй тул “Арава”-гийн үндсэн үйл ажиллагаа нь чухамхүү орон сууцны зээлийг олгоход чиглэсэн байна. 

Уг тогтолцоо 1950-1960-аад онд орон сууцны барилгажих үйл явцыг орон сууцны зээлээр хөхиүлэн дэмжсний зэрэгцээ орон сууцны зориулалттай иргэдийн хадгаламжийн өсөлтийг мөн дэмжжээ. Энэ санхүүжилтын арга нь эдийн засгийн хөгжлийг дэмжих, банкны тогтолцоог бэхжүүлэхэд ч чухал санхүүгийн түлхэц үзүүлсэн ажээ. 

Орон сууцны барилгажуулалтын зээлийн нийгмийн үр дагавар нь дунд орлоготой, тэр ч байтугай бага орлоготой ажилчдад орон сууцтай болох боломжийг олгосон бөгөөд амины орон сууцны тоо нэмэгдсээр нийт орон сууцны 70 гаруй хувийг эзэлдэг болсон. Уг тогтолцоо олон зуун мянган финчүүдэд өөрсдийн орон сууцтай болох боломжийг бүрдүүлжээ. 

“Арава” систем хүү багатай зээл олгохын зэрэгцээ барилгын чанар, үнэ өртөгт дэвшил гаргасан төдийгүй сууцны шинэ хорооллуудын архитектур, оршин суугчдад ээлтэй байлгах тал дээр илүүтэй анхаарсан байдаг. Тийм ч учраас Финландын хамгийн шилдэг орон сууцны хорооллыг ихэвчлэн “Арава”-гаас санхүүжүүлсэн гэж хэлж болно. Энэ утгаараа орон сууцны шинэ хороололуудыг барьж байгуулах, нийтийн зориулалттай, хялбар өөрчлөх боломжтой байгууламжийг эхнээс нь бүрдүүлэхэд чиглэсэн арга хэмжээ болсон гэж үздэг. 

Эдгээрийг төлөвлөхдөөхороолол бүхэнд түрээсийн болон түрээсгүй орон сууцыг хослуулах замаар байшин барилгуудыг олон төрөл загвартай байлгахыг зорьсон. Олон давхар нийтийн байр гэхээсээ илүүтэй, харьцангуй намхан, бүхэлдээ хоёр, гурван давхар сууцны барилгыг барьж байгуулсан байдаг.

Финландад 1950-1960-аад онд амины байр орон сууцны барилгад зонхилж байсан бол 1970-аад онд эдийн засагт бүтцийн өөрчлөлт гарснаар түрээсийн байрыг барихад илүүтэй анхаардаг болсон. Сүүлийн үед Скандинавын орнуудад залуу үеийнхэн байр худалдаж авахаас илүүтэй түрээсийн байрыг илүүтэйд үзэх хандлага бас нэмэгдэж байгаа аж. Гэсэн хэдий ч орон сууцны хороолол барихаар төлөвлөсөн газруудад түрээсийн болон амины орон сууцны аль алийг барьж байгуулсаар байна.

Чингэхдээ барилгын чанар төдийгүй өртөгийг аль болох хямд байлгахад төрөөс онцгойлон анхаарсан бөгөөд 1970-аад оноос хойш барилгын компаниудыг үнийн саналаар нь өрсөлдүүлдэг болжээ. “Арава”-гийн сууцнууд өртөг хямд, чанарын хувьд сайн, зах зээл дээрх бусад байшингаас санхүүжилтийн хувьд хямд байдаг нь анхны орон сууцаа худалдан авагчдад төдийгүй, дараа дараагийн байшингаа худалдан авагчдад ч харьцангуй хямд тусдаг байна. Тийм ч учраас “Арава”-гийн санхүүжилттэй амины сууцыг хотын захиргаанд буюу хотын захиргааны нэрлэсэн хувь хүнд инфляцийг тооцохоос өөрөөр өсгөөгүй үнээр худалддаг журамтай. 

Энэ маягаар худалдан борлуулагч нь худалдан авагчаа сонгох үед үүсдэг орон сууцны үнийн зүй бус хөөрөгдлөөс сэргийлснээс гадна түрээслэх төдийгүй шинэ залуу гэр бүлд хямд орон сууцыг санал болгох боломж хотын захиргаандбүрддэг байна. 

Финчүүдийн дөрөвний нэг нь түрээсийн байранд амьдардаг. Энд та нийтийн байрны өрөө, тусдаа байшин алийг ч түрээслэн суух боломжтой. Мэдээж том, жижиг, хотууд болон хотын дүүрэг бүрийн түрээсийн үнэ харилцан адилгүй байх нь зүйн хэрэг. 

Түрээсийн байрыг хот, орон нутгийн захиргаа, сан, шашны байгууллага, нийгэмлэгүүд, банк, даатгалын компани, орон сууцжуулах аж ахуйн нэгж, тэр байтугай хувь хүмүүс эзэмшиж, түрээсийн үйл ажиллагаа явуулдаг.

Түрээсийн байрыг худалдаж борлуулах журам тогтоосноор ялангуяа хямд үнэтэй түрээсийн байрны эрэлт ямагт өсдөг, хотжилт нэмэгдэх явцад “Орон сууцны сан” үндсэн зорилго, чиглэлээ хадгалах боломж бүрдсэнбайна.

“Арава”-гийн систем 1970-аад оноос хойш орон сууцны барилгын засвар, шинэчлэлтийн эрэлт хэргэцээнд тохируулан барилга засварын ажилд дэмжлэг үзүүлж, эрчим хүчний хэмнэлттэй барилга барихад мөн анхаарах болжээ. Тухайлбал, 1973 оноос эхэлж “Арава”-гийн бүх орон сууцны цонх наад зах нь 3 давхар шилтэй болсон байна. Финландад 1980-аад оны эцсээр мөнгөний бодлого зөөлөрснөөр “Арава” системд нэлээд өөрчлөлт орсны дотор “Орон сууцны эргэлтийн сан” бий болсон. Сангийн зохион байгуулалтад хүүгийн орлого, элэгдлийн шимтгэлийг орлогод авах боломжийг олгосон, шаардлагатай санхүүжилтийн зарим хэсгийг санхүүгийн зах зээл дээрээс босгох боломж ч нээгдсэн. Сангаас олгодог шууд зээлийг хөнгөлөлттэй зээлээр орлуулсан нь чухалдэвшил болсон. Хөнгөлттэй зээл нь арилжааны банкнаас барилгын компанид олгосон зээлийн хүүг “Сан” төлнө гэсэн үг юм. Ингэж зээлийн хүүг зохистой байдлаар тогтооход тендерийн зарчмыг нэвтрүүлсэн байдаг.

“Арава”-гийн зээлээр 1949-2005 онд барагцаалахад 950 мянган орон сууц баригдсан байна. “Арава”-гийн барьж байгуулсан орон сууцны тэн хагас нь амины, үлдсэн хэсэг нь түрээсний сууц байдаг аж. Өнөөдөр Финландад нийтдээ 3 сая орчим байр орон сууц байдгын гуравны нэг нь АРА-ийн шугмаар улсын санхүүхүүгийн тусламжтайгаар баригдсан байдаг. Финландын нийт орон сууцны 17 орчим хувийг “Арава”-гийн түрээсийнсууц эзэлдэг. Түрээсийн орон сууцны 60 гаруй хувь хотын захиргаанд шууд болон дам байдлаар харьяалдаг, бусад хэсгийнх нь дийлэнхийг ашгийн төлөө бус байгууллагууд эзэмшдэг. 

Тэдгээр байгууллагууд нь өндөр настай ахмадууд, оюутан, эмзэг бүлгийнхний орон сууцны нөхцлийг сайжруулахаар чиглэлээр дагнан ажилладаг. Эдгээр үйл ажиллагааны үр нөлөө улам бүр өсөн нэмэгдсээр байгааг орон сууцжуулалтын “Финийн арга зам” (Finnish way) гэж нэрлэж болно хэмээн Хельсинкийн Орон сууцжуулалтын компанийн Ерөнхийлөгч Жаана Нэрө (Jaana Närö, CEO of Helsinki City Housing Company) хэлсэн байдаг.

Борчуудын хороололгүй хот

Хельсинки хот 1555 онд үүссэн боловч хэд хэдэн удаа гал түймэрт өртөж, 1809 оноос хойш жинхэнэ утгаар барилгажсан гэж үздэг. Хуучны тансаг орд харшийг эс тооцвол энэ хотод зөвхөн баячуудад зориулагдсан тусгай дүүрэг хороолол гэж байдаггүй. Круунухака, Улланлинна зэрэг дүүрэгт өндөр үнэтэй хэдий ч арын гудамж өөд харсан, хямд үнэтэй түрээсний орон сууц элбэг олддог.

Хельсинкид ирсэн гадаадынхан ядуусын хороолол тань хаана байна? гэж асууж сурагладаг бөгөөд “байдаггүй” гэж сонсоод итгэдэггүй. Борчуудын хороолол байдаггүй нь бусад улстай харьцуулахад өндөр хөгжилтэй Умардын орнуудад орлогын зөрүү бага, нийгмийн халамж сайтай, цагаач дүрвэгч харьцангуй цөөтэй гэх мэт эдийн засгийн ерөнхий хөгжлөөс үүдэлтэй хүчин зүйлүүдээр тайлбарлагддаг.

Түүнчилэн, Нэгдүгээрт, Финландын хотын захиргаад Европын бусад хоттой харьцуулахад татвар ногдуулах гэхчлэн өөрийгөө удирдах асар өргөн эрх эдэлдэг.

Хоёрдугаарт, Түүхэн болон зориудаар авч хэрэгжүүлсэн бодлогын үр дүнд Хельсинкийн захиргаа хотын хилийн цэс дотроо хамгийн нөлөө бүхий, газрын том эзэн юм. Тиймээс хот төлөвлөлтийг бүхэлд нь хотын захиргаа хариуцдаг учир орон сууцжуулах бодлогыг зөв чиглэлд, хүчтэй хэрэгжүүлэх боломжтой байжээ. Тус хот сүүлийн 50 жилд нийтийн зориулалттай орон сууцны барилгыг эрчимтэй барьж байгуулсан тул ойролцоох суурин газруудад татварын орлого нь эрс өссөн. 

Нийгмийн бүх давхаргынхан нэгэн дор амьдарна гэдэг бодлогоор орон сууцны шинэ хорооллыг цогцоор нь төлөвлөдөг байна. Баян чинээлэг болон ядуу хоосон хүмүүс зэрэгцэн амьдрах нийтийн орон сууц нь өнгө үзэмж, чанарын хувьд өндөр үнэ ханштай тансаг хорооллоос үл ялгарна.

Хельсинки хотын орон сууцжуулах бодлогод төрийн дэмжлэг, удирдамж чиглэл тусдаг. Хельсинкид орон сууцанд зориулсан төрийн дэмжлэг олон жилийн турш нэлээд их хэмжээтэй явж ирсэн нь 1990 оны эхнээс аажмаар багассан. Гэвч төрхотоос төвлөрүүлдэг аж ахуйн нэгжийналбан татварыг бууруулсан тулхотын захиргаад “найдвартай татвар төлөгч” нарын төлөөхоорондоо өрсөлддөг болсон.

Хельсинки хотын орон сууцны бодлого гадны нөлөөг тэсвэрлэх эсэхийг хэлэхэд хэцүү. Нийгмийн янз бүрийн давхаргынхныг нэг дор суурьшуулах зарчмыг Финландын нийгмийн нэг томхон нээлт гэж нэрлэж болно. 

Орон сууцны байршил, орчин нөхцлийн жигд бус байдал нь эмзэг бүлгийнхнийг ялгаварлан гадуурхах, түлхэж холдуулахад хүргэдэг нийгмийн алс хэтийн хор хохиролтой. Хельсинки хот одоогийн байдлаар энэ байдлаас зайлсхийж чадсан үлгэр жишээ болсоор байна.

“Вай” Сан

Суоми хэлээр “Y” SÄÄTIÖ, англиар “Y” Foundation гэж нэрлэдэг “Вай” Сангийн тухай ярихгүйгээр Финландын орон сууцжуулалтын ололт, амжилтын онцлогыг олж харах боломжгүй. 

Тухтай амьдрах, нийгэмд эзлэх байр сууриа дээшлүүлэхийн тул аятайхан орон сууц, аюулгүй орчин шаардлагатай нь хэн бүхэнд ойлгомжтой. Орон гэр бол хувь хүний оршин амьдрах орон зай учир зөвхөн аюулгүй байх нь хангалттай биш. 

Нийгэмд хүлээн зөвшөөрөгдөж амьдрахад туйлын чухалхүчин зүйл учир орон гэргүй ихэнх хүмүүст орон сууц олгож, жаахан дэмжлэг үзүүлэхэд л биеэ даагаад амьдардаг. Сэхээн тэнхрүүлэх, орон сууцны дэмжлэг үзүүлэх нь тэдэнд бие дааж амьдрах боломжийг өгдөг. Тусалж дэмжин, сайн орон сууц олгосон бол эрүүл мэнд, нийгмийн бусад үйлчилгээнд ч шууд хөрөнгө оруулж, үр шимийг нь хүртэх бололцоо бүрддэг. 

Залуучуудыг орон сууцаар дэмжиж туслах нь насан туршийн хөрөнгө оруулалт бөгөөд сайн орон сууц нийгмийн тогтвортой байдал, эв нэгдэлд чухал үүрэгтэй. Тиймээс орон сууцны эрэлт хэрэгцээг хангах нь хямд биш чгэсэн түүнийг үл тоомсорлосноос гарах уршиг алсдаа эдийн засгийн өртөг зардал, нийтийн орон сууцны менежмэнтээс хол давдаг. 

Орон сууцгүй өрх, дүрвэгсдийг орон сууцаар хангах зорилгоор 1985 онд байгуулагдсан “Вай” Сан бол Финландад орон сууцны хүндрэл бэрхшээлийг бодитойгоор шийдвэрлэж чадсан байна. Финландын Сэтгэцийн эрүүл мэндийн холбоо, Улаан Загалмай, Сүм хийдүүдийн Үндэсний Зөвлөл, Барилгын үйлдвэрүүдийн Нэгдсэн Холбоо, Барилгачдын Эвлэл, Орон нутгийн удирдлагын холбоо болон Хельсинки, Ваантаа, Эспоо, Тампере болон Турку зэрэг хамгийн том таван хот хамтран “Ү” Санг үүсгэн байгуулсан байна. 

Толгой хорогдох оромж төдий нийтийн байр бус байнга, хэвийн амьдрах орон сууцыг иргэдэд олгох нь Сангийн үндсэн зорилго аж. Сан тусдаа нэг өрөө сууцыг худалдан авах буюутүрээсийн байрыг шинээр нь ашиглалтад хүлээж авдаг. Тэдгээр сууц ньнийгэмд ялгарал, ядуусын хороолол бий үүсэхээс зайлсхийж ердийн орон сууцнууд дунд байрладаг. Ийм ч байдлаарбарилгуудыг шинээр барьж байгуулдаг. 

Хүн бүр сайхан амьдрах эрхтэй. Орон сууцыг ихэвчлэн төрийн болон зээл олгогч байгууллага, Алко, Финландын хонжворт тоглоомын машин ажиллуулагчдын Холбоо зэргийн тэтгэлэг болон орон нутгийн удирдлага, сүм хийд, төрийн бус байгууллагуудтай хамтран Сан өөрөө бүрдүүлэхээс гадна түрээслэгчдэд туслах үйлчилгээг үзүүлдэг байна. Орон нутаг дахь хэлхээ холбоо ашиглан эрх баригчид, сайн дурын байгууллагуудын боломж бололцоог дайчилна гэсэн үг. 

“Ү” Сан 2005 оны байдлаар Финландын 52 мужид 5300 гаруй сууц эзэмшдэгбайсан бол энэ тоо жил ирэх тусам нэмэгдсээр ирсэн аж.

“Ү” Сан нь олон улсын сүлжээнд нэгдэж, НҮБ-ын суурьшлын хөтөлбөр-ХАБИТАТ, ФИНЦА, Орон гэргүйчүүдтэй ажилладаг үндэснийбайгууллагуудын Европын Нэгдсэн Холбоо зэрэг байгууллагуудтай хамтран ажилладаг.

АРА-гийн зүгээс орон сууцны хөрөнгө оруулалтад үзүүлдэг 15-аас 50 хүртэл хувийн санхүүгийн баталгаат тусламж дэмжлэг нь эн тэргүүн “Ү” Сангийн зүгээс орон гэргүйчүүд, цагаачид, оюутнууд, сэтгэцийн өвчтэй хүмүүс, хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэд, өндөр настай болон эмчилгээгүй өвчтнүүд зэрэг онцгой хэрэгцээт бүлгийн хүн амыг орон сууцжуулах, тэдний амьдрах нөхцлийг сайжруулахад чиглэгддэг байна.

24 цагийн үйлчилгээ

Монголчууд биднээс “Финландадямар хүмүүс 24 цагийн үйлчилгээтэй байранд амьдардаг вэ? Байр гэдэгнь жорлон, халуун, хүйтэн ус, гал зуух, зочны өрөөтэй тохилог байр шүү дээ” гэж асуувал эн тэргүүн өндөр настны асрамжийн газрын ахмадууд, шоронгийн хоригдлууд гэх мэтээр янз бүрийн хариулт санаанд орох бизээ.

Финландулсын эрүүл мэндийн тогтолцоо 1980–аад онд амбулаторийн системд шилжсэн. Ахмадуудын тоо харьцангуй нэмэгдэж, өтөл хөгшид олширохоор өндөр настны асрамжийн газар, сувилал нэмэгдэж улмаар бүхэл бүтэн байшинг эзэлдэг болжээ. Үйлчилгээний нь төрөл зүйл, хамрах хүрээний хувьд ч өргөжсөн. Эхэндээ зөвхөн өдрийн үйлчилгээ байсан нь аажмаар байнгынх болж өргөжсөн. Харин ингэхдээ 65 хүртэлх насныхныг ор тас орхигдуулсан. Сэтгэцийн эмнэлгүүдийг цомхотгож хоёр түмэн орыг 6 мянга болтол цөөлсөнөөс өвчтөнүүд нь хуучирч муудсан нийтийн байр, сувиллын болон асрамжийн газарт арга буюу шилжсэн. Архичид, хорих газраас суллагдсан хүмүүс нурах дөхсөн байр, нийтийн сууцанд толгой хорогддог болсон. Финландын өндөр настай ахмадууд, сэтгэцийн болон мэдрэлийн эмгэгтэй хүмүүс, өвчтөнүүд Шведийн 20 жилийн өмнөх нөхцөлд амь зуудаг болсон. Тэдний тоо хэдэн мянгаар яригдах болжээ. 

“Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн тусламж, үйлчилгээний тухай” хуульд зааснаар хүнд хэлбэрийн хөгжлийн бэрхшээлтэй хүмүүсийн орон сууцны асуудал 1992 он гэхэд шийдэгдсэн. Харааны болон хэлний согогтой хүмүүсийнтөрийн бус байгууллагууд тусдаа ганц өрөө байр нэг мянга гаруйг байр барьж, тэднийг оруулсан учир тулах эрхтний болон хараа, хэлний согогтой хүмүүсийн хувьд байрны асуудал бас шийдэгджээ. Энэ хуульд сэтгэцийн эмгэг, өвчтэй хүмүүсийн хамрагдаагүй үлдсэн учир тэд нийгмийн байдалтайгаа ижил, тун ядмаг байр сууцанд үлдсэн. Өвчинд баригдсан хүн улсын тэтгэвэр найдахад хүрдэг. Гэвч тэр нь өндөр насны тэтгэвэр болохоор залуу хүмүүст олддоггүй. Тэгэхээр дараах гурван бүлэг хүмүүсийг 24 цагийн үйлчилгээнд хамруулах шаардлага буй болжээ. Үүнд:

1. Сэтгэцийн өвчтнүүдийн 10 орчим хувь нь өөрийгөө      асрах чадваргүй, ганц бие хүмүүс,
2. Төрөөс зардлыг нь хөнгөлж өгвөл хэвийн нөхцөлд      амьдруулахаар зөвшөөрч болохоор асрамж, сувилалын газруудад амьдардаг 2      мянган хүн,
3. Өндөр настай эцэг, эх төрөл төрөгсдийн хамт      амьдардаг, насанд хүрсэн ч, амьдрах аргаа олоогүй байгаа 7 мянга орчим хүн      тэдний дотор төрийн албаны ажилтан, оюутан, эцэг, эхээ асардаг, ганц бие      (эрэгтэй -85 хувь, эмэгтэй -15 хувь) хүмүүс ч багтдаг.

Эдний талаар нарийвчилсан судалгаахаана ч байдаггүй байжээ. Айва Антти Маки гэгч докторын зэрэг горилохдоо эцэг, эхийн хамт амьдардаг 3500 хүнийг судалж “Хүүхдээсээ ганц боловч хоногийн дараа үхэхсэн” гэж нэрлэсэн бүтээл бичиж, энэ бүлгийн хүмүүсийн ихэнхи нь биеэ даан амьдрахыг хүсдэг ч өөрсдийгөө асрах чадваргүй, эмнэлэгт хэвтэх, олон хүнтэй хамт амьдрахыг хүсдэггүй тухай дурдсан байжээ.

Сэтгэцийн өвчтэй хүн наад зах нь 2 мянга, сэтгэцийн эмгэгтэй, зарим нь мэдрэлийн өвчтэй, архаг архичин, шоронгоос сулагдсан 2 мянган хүнд асрамжийн газар байгуулах шаардлагатай болох нээ.

24 цагиййн ажиллагаатай асрамжийн газар нээхгүйгээр орон гэргүйдлийг үгүй болгох боломжгүй. Тэдгээрийг байгуулахад шаардагдах зардлын зарим хэсгийг цомхотгогдсон эмнэлгүүдийн хэмнэгдсэн хөрөнгөөр санхүүжүүлж болно. Гэвч гол бэрхшээл нь байшин барьж байгуулахад биш харин байнгын ажиллагаатай асрамжийн газар байгуулахасуудлыг хэт олон газар, тодруулж хэлбэл 500 шахам хотын захиргаад шийдэх шаардлаг үүснэ. Тэд дээрх өвчтнүүдийг хувийн хэвшлийн, стандартын шаардлага хангаагүй асрамжийн газруудад байлгахыг хичээж, байр сууцны нөхцлийг нь голлон анхаардаг бөгөөд үйлчилгээг ч хувийн хэвшлээр гүйцэтгүүлнэ гэж үздэг.

Финландын хонжворт тоглоомын машин ажиллуулагчдын холбоо “Ү” Сан, Гэрийн үйлчилгээний Сан, Хөгжлийн бэрхшээлтэй иргэдийн байгууллагаболон бусад Сангууд Финландад 24 цагийн ажиллагаатай асрамжийн газруудын сүлжээг байгуулаад эхэлсэн. Гэвч тэдгээрт 65 хүртэлх насны, ийм хэрэгцээтэй хүмүүсийн 25 хувь л хамрагддаг. 

Энэ байдлыг өөрчлөхийн тулд илүү эрчимтэй ажиллах шаардлага Финландад ч нүүрлэсээр байна.

Орон сууцны загвар компани

Европын Холбоонд шинээр элссэн улс орнуудад өмч хувьчлах явцад орон сууцны байшинг эзэмших, захиран зарцуулах үйл ажиллагааг хэрхэн үр ашигтай явуулахасуудалтэргүүн ээлжинд тавигдсан бөгөөд дээвэр, хана туурга, шат, цахилгаан шат болон ус татах,бохир ус зайлуулах татуурга, цахилгааны шугамууд зэрэг нийтийн эзэмшлийн байгууламжийн ашиглалтыг хэвийн, тасралтгүй хангах, засч шинэчлэхэд голлон анхаарсан байна.

Нийтийн орон сууцны дотор байр эзэмших тухай хууль тогтоомж үгүй, эсвэлбайсан ч тэр нь шаардлагыг бүрэн хангадаггүй Европын Холбооныхуучин гишүүн хэд хэдэн улс энэ асуудалд мөн анхаарал хандуулсан бөгөөд ихэнх тохиолдолд дундын өмчлөлийн орон сууцнаас бүрддэг байруудыг “Сууц өмчлөгчдийн холбоо”байгуулан“зөвхөн сууц”-ыг гэдэгбайдлаар шийдвэрлэсэн туршлага байв.

Зөвхөн сууцыг гэдэг эл шийдлийн бэрхшээлтэй тал нь нийтийн эзэмшлийнбайгууламжийн засвар үйлчилгээг сууц өмчлөгч наршийдвэр гаргах эрх бүхий субьект томилолгүй хамтран хариуцдагт оршдог. Ийм шийдвэр зохион байгуулалтын олон асуудал үүсгэх нь тодорхой.

Тиймээс хамгийн үр дүнтэй арга бол дундын өмчлөлийн орон сууцны хэлбэрийг “Сууц өмчлөгчдийн холбоо”-той уялдуулах явдал боловч энэ тохиолдолд хэд хэдэн дутагдал илэрдэг. Тухайлбал, шийдвэр гаргах, дундын эзэмшлийн байгууламжид их засвар хийхэд шаардлагатай зээл авахад хүндрэл гардаг.

Финланд улсын хувьд орон сууцны барилгууд, хонгил, цахилгаан шат, дээврийн давхарт тусгай өмчлөгч тогтоосноор дээрх хүндрэлийг шийдсэн байна. Энэ аргаар орон сууцны барилгыг орон сууцны компани эзэмшиж, сууц эзэмшигч нарт байрных нь хэмжээгээр хувьцаа тараадаг. Энэ талаарбие даасан хууль батлагдсан байна.

Жилд хоёр удаа хуралддаг хувьцаа эзэмшигчдийн хурал дээд эрхийгхэрэгжүүлнэ. Хувьцаа эзэмшигч нар тус бүрийнхувьцааны тоогоор саналын эрхтэй бөгөөд хувьцааны тоог тэдний эзэмшдэг сууцны талбайгаар тогтоодог байна.

Хувьцаа эзэмшигчдийн хурал хувьцаа эзэмшигч нарын сар тутмын төлбөрт хяналт тавих гэх мэт ажилд шаардагдах төсвийг батална, их засварынхолбогдолтой асуудлаар шийдвэр гаргана, наад зах нь гурван гишүүнтэй, шийдвэр гаргах эрх бүхий Удирдах зөвлөлийг сонгоно.

Удирдах зөвлөл сар бүрийн төлбөрийг цуглуулж, компанийн дансыг хөтлөх гэх мэт үүрэг бүхий эрхлэгчийг томилно. Эрхлэгч тендерийн баримт бичгүүдийг бэлтгэж компанийн Удирдах зөвлөлд танилцуулна, их засварыг гэрээлэн хийх гүйцэтгэгчийг сонгон шалгаруулахзэрэг аливаа шийдвэрийг Удирдах зөвлөл гаргана. Эрхлэгчийг өмчийн удирдлагын агентлаг мэргэжлийн удирдлагаар хангана. Агентлагт орон сууцны наад зах нь 10 компани харьяалагдана.

Сууцны хувьцааны гэрчилгээ нь зээл авах, сууц худалдан авах, байрны засвар хийх зэрэгт төлбөрийн уян хатан хэрэгсэл болно. Нөгөө талаар дундын эзэмшлийн байгууламжид засвар хийхийн тулд компани дээрх бичгээр моргажийн зээл авч болно. Сар тутмын төлбөр компанийн үйл ажиллагааны болон халаалт, засварын зардлыг нөхөхүйц байна. Сууц эзэмшигч сар бүр төлбөрөө хийж амжихгүйд хүрвэл асуудалтай байрыг компани өөрийн эзэмшилд авч төлөгдөөгүй төлбөр тооцоогнь түрээсийн орлогоос барагдуулна. Энэ тохиолдолд сууц өмчлөгч өмчөө алдахгүй. Чингэх нь орон сууцны компанид дараах ашигтай байдаг байна. Тухайлбал,

1. Шийдвэр гаргагч тодорхой болж, дундын эзэмшлийн      байгууламжууд эзэнтэй болно.
2. Нэг талаас      дундын эзэмшлийн байгууламжид, нөгөө талаас тухайн сууцандаа шаардлагатай      засварыг хийх, компанийн хэрэгцээнд нэмж сууц худалдан авах зэрэгт зээлийг      авах боломж бүрдэнэ.
3. Орон сууцны компанийн аль нэг сууцтай холбоотой хувьцаа      худалдахад өмчлөгчид амар хялбар болно.
4. Үйлчилгээний      төлбөрөө төлөөгүй нэгэнд торгууль ногдуулах тогтолцоо сайн ажиллана. Энэ      нь торгууль тун ховор ногдуулна      гэсэн үг болно.
5. Шийдвэр      гаргах үйл явц тодорхой болсны үр дүнд байшин, түүний дотор дундын      эзэмшлийн байгууламжийн ашиглалт сайжирч, шаардлагатай засвар үйлчилгээ      тухай бүр хийгдэнэ. Үл хөдлөх хөрөнгийн үнэ ханш, оршин суугчдын аж      байдлыг өндөр түвшинд хангахад чухал ач холбогдолтой байх болно.
6. Хувьцаа      эзэмшигч нар нь хувь хүн, компани, хотын захиргаа, ашгийн төлөө биш      байгууллага байж болно. Хувь хүмүүс амины орон сууцандаа амьдрах      эсвэлбусдад түрээслэх боломжтой      болно. Чингэсэнээр нэг байшинд амины болон түрээсийн сууц зэрэгцэн оршиж, нийгмийн      ялгаварлал үгүй болоход түлхэц үзүүлнэ.

Финландад орон сууцны компанийн тогтолцоо 1920 оноос ямар нэг бэрхшээлгүйгээр ажиллаж байна. Үүний үр дүнднийт орон сууцны сангийн 45 хувийг орон сууцны компанийн сууц эзэмшдэг болсон байна.

Эцэст нь хэлэхэд, Финландын орон сууцны компанийн энэхүү загвар нь өмчлөлийн хэлбэрийг бүхэнд ойлгомжтой, ил тод болгосон хэлбэр гэж үздэг байна.

Онц Бөгөөд Бүрэн Эрхт Элчин, Доктор (Ph.D.) Б.Энхмандах

2021 оны 10-р сарын 08