Монгол хүн яагаад ийм их хэрүүлч хараалч болчихсон юм бэ гэдэгт нэгдүгээр шалтгааныг нь ЦАГ ЗАВ гээд оношиллоо. Хоёрдугаар шалтгааныг эдлэн буй ардчилал-ЭРХ ЧӨЛӨӨ нь гэчих үү? Гуравдугаар шалтгаан нь АТААРХАЛ+ХОРСОЛ гэхчихлээ. Гэхдээ энэ хоёрыг зэрэг зэрэг нөхцөлдүүлдэг, ялангуяа ХАРААЛ-ыг өдөөгч нь нийгэм дэх ЯДУУРАЛ хэмээн би үздэг. Хаана ч нуухгүй тэгж хэлдэг бичдэг.

Нүүдэлчний ердийн примитив болхи сэтгэлгээ Монголд амь бөхтэй оршиж байгааг бол хүлээн зөвшөөрнөө. Гэр хороолол, хөдөө, аймаг сумдын төвийн эгэл боргил, ядуу, ядуувтар монголчууд нь хүн ам дотроо олонхи байгаа тохиолдолд тэгэхээс ч аргагүй.

Оросын өөрийнх нь “Демократические инициативы” гэх сангийн захирал Ирина ​Бекешкина гэдгийн ярьснаар бол Крымыг ОХУ-д нэгтгэе гэдэг дээр тэндхийн хүн амын 50-иас дээш насныхан л саналаа өгнө гэсэн урьдчилсан тооцоо хийгдээд байтал гэнэт 96 хувь гэсэн үзүүлэлт гараад ирсэн нь Украиныг өөрийг нь гайхшруулсан төдийгүй оросууд ч өөрсдөө итгэн ядан байсан болов уу. Энэ бол олон улсын эрх зүйд тулгарч байгаагүй шинэ үзэгдэл мөн.

ШХАБ бол Монголын хувьд олон улсын хамтын ажиллагаа, интеграцын институц болж хараахан чадаагүй юм болов уу гэж дүгнэж болохоор. Нэгэнтээ ажиглагчаар 19 жил болчихлоо. Хэт удлаа. Одоо жинхэлдэг цаг ирлээ гэх үзэл бодол, байр суурь бий л дээ. Түүнийг хорих утгагүй. 2018 онд Ерөнхийлөгч Х.Баттулга ажиглагчаас шат ахиж интеграцчлалд оролцоно гэж мэдэгдээд шуугиан дэгдээсэн явдал бий. Тэр үед хамгийн их эсэргүүцэн бичиж байсан хүний нэг нь би юм. Тухайн үед би ШХАБ-ыг интеграцын байгууллага болоогүй байна гэж дүгнэсэн. Өнөөдөр ч гэсэн би тэр байр суурин дээрээ хэвээр байна.

1856 оноос хойш америкчууд улс төрийн хоёр гол намаас нэр дэвшсэн Ерөнхийлөгчдийг сонгосоор иржээ. Ардчилсан ба Бүгд найрамдах гэсэн хоёр л нам төрийн эрхийг ээлжлэн барьсаар өнөөг хүрчээ.