Япончууд шинэ хаан төр баримагц оны цолыг өөрчилдөг. Харин бид төр засаг солигдмогч “Төрийн хоч”-ийг шинэчилдэг уламжлалтай. Эби, Зи энэ тэрийн үед “Төрийн гурван өндөрлөг” маань цагаан сарын тавагныхаа цаанаас цухуйхгүй болсныг дурьтган “төрийн гурван намхан” хэмээн цоллож байжээ. Харин, шинэ үеийн төрийн хоч “Төрийн гурван Лзгана” байхаар журамлав гэнэ.

...ХХ зууны эхэн ба түүнээс өмнө монгол нутгаар аялсан хүмүүс нэгэн зүйлийг онцлон бичсэн байдаг. Тэд “Энэ нутагт банк гэж байхгүй.Тэр талын ойлголт ч үгүй. Хуримтлал үүсгэх сэдэл бодол бүр ч алга. Нэг л их олон мал, их төлөв адуу өсгөчихөөд, тэрийгээ хараад л баясч суудаг” хэмээн санаа нийлэн тэмдэглэжээ.

Эрдэнэт үйлдвэр бол нэг талаасаа хүйтэн дайны хаялга байлаа. Учир нь 1970-аад оны эхээр дэлхийн томоохон зэс үйлдвэрлэгч Чилид төрийн эргэлт гарч, тэндхийн Зөвлөлтлөг удирдагч Сальводар Альендагийн засгийн газар унав.

Түүхийг бахархан магтах, эсвэл муушаан жигших үзэл санаа нь үнэнийг гуйвуулахад хүргэдэг. Харамсалтай нь ХХ зуунд бидэнд олдсон түүхийн боловсрол нь дэглэмийнхээ үзэл сурталтай холилдсон. Магтдаг зүйлээсээ сүүдэр олохоос эмээдэг, муулдаг хэсгээсээ гэрэл харахаас дальдардаг болсон нь социалист дэглэмээс бидэнд үлдээсэн гамшигт өв. Иймээс магтаж явсан хэсгийнх нь алдааг гаргаад ирэхээр “Түүх үгүйсгэлээ” гээд бархираад эхэлдэг дээ. Мөнөөх л гамшигт өв. Тэднээс “түүхийг үгүйсгэнэ” гэж яадгийг асуухаар хариулт байдаггүй. Их л сайндаа “Өнгөрснөө муулж болохгүй” гэнэ. Хариуд нь “За тэгвэл, Хүрээг Сю Шүжан эзлэсэн нь ёстой гоё гэх үү” гэхээр таг болох жишээний.

Шинэ жилийн баяр цэнгүүнд дээр хамгийн их хэрэглэсэн үгээр “Алгас” тодорчээ. Шагналаас хасагдсан этгээд даргадаа гомдол гаргатал, -Чи л өөрөө, “намайг алгас” энэ тэр гээл бувтнаад байсан даа гэх хариу сонссон аж. Саяхан болсон найран дээр сөнч нь -Эхний гурван хундагыг алгасаад шууд дөрөв дэхээс эхэллээ шүү гээд цэлэлзүүлж өгч байна гэсэн. Гэхдээ, “алгасах” гэдэг үгийг эерэг утгаар нь хэрэглэж байгаа тохиолдол ч цөөнгүй.

Япончуудын тухай анхны эерэг ойлголтыг бидэнд анх өгсөн хүн бол Ц.Дамдинсүрэн[i] гуай юм. Түүний “Японд очих замын сүүлчийн тэмдэглэл”-ийг саарал хавтастай “Түүвэр зохиол”-оос нь анх уншиж, тэнд “дайсан самурай нараас гадна хүн шиг л хүн амьдардаг бололтой юм байна” гэх төсөөлөл бий болж байж.