ХХ зууны Монгол Улсын түүх 1911 оноос эхтэй билээ. Монголчуудын тусгаар тогтнолоо бататган бэхжүүлэх үйл явц 1915 оны Хиагтын гэрээгээр тасалдаж, Дундад Иргэн улсын нэгэн хэсэг болсон хэрэг явдал болон автономит эрхээ алдсан адармаатай он жилүүдийн түүхийг өгүүлэх дурсамж тэмдэглэл, судалгааны бүтээлийг хятад хэлнээс орчуулан ГАДААД МОНГОЛЫН ДОТООД НУУЦ нэртэйгээр эмхтгэн гаргав.

Хорьдугаар зууны тавиад онд “өнөөдрийн СССР бол маргаашийн Хятадын загвар” гэдэг уриа БНХАУ даяар амны уншлага болж, түүнд нийтээрээ үнэмшиж байжээ. Тэгэхэд Орос, Хятад хоёр ах, дүүгийн барилдлагаатай байсан санж. Гэтэл улирч одсон хүйтэн дайнд энэ хоёр гүрэн цусгүй алалцаж, Уссурь мөрний Даманск арал дээр цустай мөргөлдөж, Хятад дийлдэж үлдсэн түүхтэй.

ЗХУКН-ын ХХ их хурал дээр Хрущёв бөмбөг тэсэллээ. Хрущёв энэ их хурлын хаалттай хуралдаан дээр сталинизмыг шүүмжилсэн илтгэл тавьсан юм. Илтгэлийг хуралд уригдсан коммунист намын удирдагчид болон зөвлөлтийн итгэгдсэн төлөөлөгчид сонсчээ.

1996 онд хэвлэгдсэн ХХ зууны Монгол: Нүүдэл суудал, олз гарз нэртэй Монголын түүхийн ном гараад даруй 20 жил болжээ. Тухайн үеийн түүхийн баримтын олдоц тааруугаас алдаж омгойтсон, буруу дүгнэсэн зүйл уг бүтээлд цөөнгүй оржээ.

Хүн төрөлхтний түүхнээ универсал түүх бичлэгийн аргыг бүтээж үлдээсэн хэмээн үнэлэгддэг монголчууд бидний түүх өөрөө ээдрээ адармаатай замыг туулсан юм.

Нүдээ аниад “хил хязгааргүй уудам” гэж ямар хэмжээ болохыг төсөөлөх гэж оролдож байсан уу? Аль эсвэл манай орчлон бий болохоос өмнө ер нь юу байсан тухай ч юм уу, гэрлийн хурдаар нисэх ямар болохыг, бас “хар нүх” рүү шагайвал юу харагдах тухай бодож байсан уу?