Бясалгал нь амьдралын салшгүй хэсэг болсон цагт л таныг хувиргаж чадна гэж Будда хэлдэг. Буддагаас өмнө бясалгалыг тусгай цаг гаргаж хийдэг онцгой дасгал мэтээр хүмүүс ойлгодог байв.

Олон арван жил хаан ордны туурь гэж эрдэмтэн судлаачдын итгэж явсан Хархорины хамгийн том туурь үнэн хэрэгтээ Буддын сүм байсныг Герман, Монголын хамтарсан экспедиц хөдөлбөргүй нотолжээ. Эрдэнэзуу орчмоос олдсон гэрэлт хөшөөний монгол болон хятад хэлээр бичсэн бичээсийг ч тайлан уншжээ.

“Зам мөрийг хичээл сургуулиар эзэмших аргагүй. Чин зүрхээрээ сэрж мэдрэх нь үнэний мөр” гэж Будда хэлжээ. Зам мөр – Дармыг танихын тулд түүгээр амьдрах ёстой. Цэцэрхэл биш, туршлага л үнэн мэдлэг юм. Хийсвэр мэдлэг хөөцөлдөж явдаг хүнд бодит ахуйг таних чөлөө олдохгүй. Бодит ахуйг танихын тулд өөрөө түүний нэг хэсэг болох учиртай.

“Ертөнцийг амьдлаг гэрлийн мандал хэмээн үз” гэж Тантарт өгүүлжээ. Зарим төрлийн мансууруулах бодис ийм мэдрэмж төрүүлдэг. Бүх ертөнц өнгөлөг тунгалаг, модны навч хүртэл ер бусын үзэсгэлэнтэй, гудамжны нүргээн хүртэл гайхалтай аялгуулаг болно.

Хос ёсны сургаал Улаан сувдан эрих хэмээх энэ номыг Тавдугаар Далай лам Агваанлувсанжамц Халхын Түшээт хан Гомбодоржийн хүсэлтээр туурвижээ. Уг зохиолд төрийн ёс буюу ертөнцийн аж төрөх ухаан, номын ёс буюу гэгээрэлд хүрэх замыг товч тодорхой өгүүлсэн байна.

Нэгэн егүзэрийн түүхийг би сонссон юм: Тэрээр анх орох орон, оочих аягагүй бадарчин байжээ. Түүний билиг ухааны тухай цуу алдар түгж, хааны ордонд хүртэл дуулджээ. Хаан түүнтэй уулзахаар очоод эрдэм билигт нь биширч, тэргүүн сайдын албанд томилсон байна.