Ардчилсан хувьсгал Монголд өрнөөд 25 жил болж байна. Үе гэсэн ойлголт бий. 25 жил нь хүний нэг үе болох юм. Өөрөөр хэлбэл манайд ардчилалын бүхэл бүтэн нэг үе солигдож байна. Гэвч хараахан түүх болоогүй. Алив түүхэн факт түүх болохын тулд хэдэн үе дамжсан байх шаардлагатай. Ойроос бол үйл явдлын жинхэнэ үр дүн, олон тал, нөлөө, үүрэг тодорч амжаагүй байдаг.

Моррис Россаби нь Колумбын их сургуулийн Ази судлалын тэнхимийн профессор, Хятад судлаач, араб гаралтай хүн юм. Тэрээр Дундад зууны Хятад, тухайлбал Жин, Юань, Мин улсын үеийн судалгаагаар мэргэшсэн. “Хятадын түүх”, “Жин, Юань, Мин улс”, Торгоноос тос хүртэл”, “Шанду хүртлэх аялал” зэрэг монограф бүтээл хэвлүүлжээ.

Энэ 2014 онд 17 сая гаруй төл хүлээн авч Монгол улсын мал урьд хэзээ ч бүртгэгдэж байгаагүй тоо болох 59,2 саяд хүрлээ. Малын тооллого одоо болох байх, идэш, намрын нядалгаа гээд цөөрөх боловч юутай 40 саяас дээш толгой тоологдоно.

Крыловын нэг ийм ёгт үлгэр байдаг. Нэг эр байгалийн түүхийн мүзэй үзэж гэгээрчээ. Сэтгэл нь их хөдөлсөн бололтой үзсэн харснаа учиргүй нарийвчлан ярьжээ. Торгоны эрвээхэйн тухай, өт хэдэн янз байдаг тухай, бичил биетнийг микроскопоор харахад ямархуу байдаг тухай, бөөс хэдэн хөлтэй тухай гэх мэт.

Монгол орон мөхлийн ирмэгт тулчихаад байна. Монголчууд 2000 мянган жилийн түүхэндээ ингэж ядуурч уруудан доройтож байгаагүй. Монголын тусгаар тогтнол ямар ч баталгаагүй болжээ. Үндэсний аюулгүй байдал тэр чигээрээ алдагдлаа. Хүн амын ядуурлын хэмжээ 80 хувь гарчихлаа. Ард түмэн өлсгөлөнд нэрвэгдэж өдөр хоногийг арай гэж туулж байна.

“Хөгжлийн босгон дээр”, “хямралын босго” гэж ярьдаг үе нэгэнт өнгөрчээ. Хөгжлийн босго гээгдсэн, хямралын босгоор аль хэдийнэ даваад орчихсон. Эдийн засгаас илүүтэй төр, нийгмийн оюун санаа суларсан. Бид долларын ханш өссөнөөс хамаг гай ирж байна хэмээн үзэх боловч үнэн хэрэгтээ төгрөгийн уналтаас болж байгаа.