Бээжингийн Их сургуулийн профессор Фэн Южинийн Экономикс сэтгүүлд тавьсан, нэлээд анхаарал татсан өгүүллийг орчууллаа. Яагаад энэ товч авсаархан өгүүлэл тэгтлээ анхаарал татах болов? Бээжингийн эрх баригчдын Орос руу хандаж шууд зарладаггүй үгийг энэ профессор ил тодоор барууны нэртэй хэвлэлд улайм цайм хэлчихэв үү? Яагаад тэрээр өрнөдийн мэдээллийн хэрэгслэлтэй ам өрсөлдөн Оросын түрэмгийллийг ил тодоор шүүмжлэх болов? ХКН-ын Оросын талаар баримталж байгаа цаад бодлогыг энэ нэр хүндтэй профессороор хэлүүлсэн юм болов уу?

Энэ өгүүллийг оросууд Украины Донбасст дайн дэгдээсэн үе буюу бараг арваад жилийн өмнө бичжээ. Үүнээс өмнө “Дэлхийн дайн болбол юунд хүргэх вэ?” (2015.1.24), дараа нь ​“Путины дараах Орос” (2022.2.21), "Хямрал Оросыг иргэний дайн, задрал, сүйрлийн ангалд аваачлаа” (2023.1.15) зэрэг өгүүллүүдэд Украин дахь Оросын түрэмгийлэл цааш өргөжвөл Монголд ямар аюул учруулж болох тухай анализ дүгнэлт бичсэн билээ. Одоо Оросын задрал болбол энэ нь зөвхөн Оросын асуудал биш, дэлхийг доргиосон гамшгийн суурь болно. Путин аварга том Орос оронд хяналтаа алдаж эхэлжээ. Задрал өнөөдөр улам бодит зүйл болон харагдаж байна. Магадгүй дэлхийн шинэ дайн үүсэж болох энэ байдлаас улс орон болгон эмээж өөрийн аюулгүй байдалд санаа зовниж байгаа. Оростой хиллэж буй олон орны нэгэн адил бид ч хил хязгаараа бэхжүүлдэггүй юм гэхэд учирч болох аюулаас зайлсхийхийн тулд хилийн хяналт шалгалтаа сайжруулмаар байна.

Юун түрүүн хүн амын дийлэнхийг эзэлдэг халх аялгуунд түшиглэсэн энэ бичиг нь БНМАУ-д амьдран суудаг олон ястны хэл аялагыг нэг хэл бичигт нэгтгэснээр Монголын хүн амыг нэг нэйшн стэйт болгоход чухал үүрэг гүйцэтгэсэн. Герман хэлний олон аялга хэллэгийг хох дойч аялга руу нэгтгэсэн ба үүнд нь ном зохиол, хэвлэл мэдээлэл, радио зурагт асар том үүрэг гүйцтгэсэн. Англи хэл ч мөн ялгаагүй ХХ зууны даяаршлын хүчээр квин инглиш аялага руу нийтийг түлхсэн. Бараг биенээ ойлголцдоггүй италийн олон аялагыг флорэнц аялагаар нэгдэн, итали хэл шинээр бий болгожээ. 1960-аад оноос Хятадад пининь аялага тэмдэгтийг албан ёсны болгосноор биенээ ойлголцох асар том дэвшил болсон. Яг үүнтэй адил кирил монгол бичиг ийм үүрэг гүйцэтгэсэн юм.

Монгол хэлэнд нэвтэрсэн зээлдмэл үгийн тайлбар толь номоо ийнхүү туурвиж дууслаа. Зээлдсэн үгсийг нэлээд хэдэн жилийн өмнөөс цуглуулж эхэлсэн ба эцэст нь нэгтгэж бүтээл болгохоор жил гаруйн хөдөлмөр зарцуулав. Энэ тольд өнөөгийн дундаж монгол сэхээтэн ойлгодог, хэрэглэдэг таван мянга орчим зээлдмэл үг сонгож, аль хэлнээс гарвалтай, цаашлаад ямар хэлнээс угшилтай зэргийг тодорхойлов. Улмаар үгийн шууд утга нь юу гэж байсан хийгээд монгол хэлэнд нэвтрэхдээ ямар утга агуулах болсныг тодруулах оролдлого хийлээ. Зээлдмэл үгийн уг сурвалж нь уг хэлээрээ хэрхэн бичигддэгийг эхээр нь олж тавьсан. Иймээс зөвхөн үсгийн тэмдэгт гэхэд латин, герег, кирил, хятад ба япон ханз, солонгос, санскрит, араб ба перс, руин зэрэг арав гаруй төрлийн үсэг тэмдэгтээс бүрдэв.

Монгол хэлэнд нэвтэрсэн зээлдмэл үгийн тайлбар толь номоо ийнхүү туурвиж дуусав. Зээлдсэн үгсийг нэлээд хэдэн жилийн өмнөөс цуглуулж эхэлсэн ба эцэст нь нэгтгэж бүтээл болгохоор жил гаруйн хөдөлмөр зарцуулав. Энэ тольд өнөөгийн дундаж монгол сэхээтэн ойлгодог, хэрэглэдэг таван мянга орчим зээлдмэл үг сонгож, аль хэлнээс гарвалтай, цаашлаад ямар хэлнээс угшилтай зэргийг тодорхойлов. Улмаар үгийн шууд утга нь юу гэж байсан хийгээд монгол хэлэнд нэвтрэхдээ ямар утга агуулах болсныг тодруулах оролдлого хийлээ. Зээлдмэл үгийн уг сурвалж нь уг хэлээрээ хэрхэн бичигддэгийг эхээр нь олж тавьсан. Иймээс зөвхөн үсгийн тэмдэгт гэхэд латин, герег, кирил, хятад ба япон ханз, солонгос, санскрит, араб ба перс, руин зэрэг арав гаруй төрлийн үсэг тэмдэгтээс бүрдэв.

Монгол хүн лавлахдаа ”тийм биз дээ” гэдэг бол энэтхэг европчууд тонгоруулж “үгүй юу?” гэдэг. Аюулд өртсөн монгол хүн “авраарай”, аллаа”, “яанаа”, ”туслаарай” гэдэг болохоос ”үгүй үгүй” гэж давтдаггүй. ”Тиймээ, тийм, тийм” гэж орилоод л байх юм, ”зөв хө”, ”болж байна”, ”ураа”, ашгүй дээ” гээд мөн ч олон хувилбар байна даа. Ялангуяа америкчуудын ёстой нэг цээргүй үргэлж хэрэглэдэг үг бол ”fuck”! Хараал гэсэн утгаа алдаад уулга болж дээ. Үүнийг оросууд ”пошёл…” хэмээн арын үгийг нь хасаж эерүүлэн орчуулах юм билээ. Монгол орчуулга их ядуу. Голдуу ”хараал идсэн”, ”зайл”, “новш” гэж байна. Энэтхэг европчуудын хараал голдуу ёс бус моралийг хөнддөг бол монголчууд үхэх бэртэхийг ерөөж хараадаг, уулгалдаг. Сэтгэлгээний онцлог. “Хуц”, ”уль”, ”донгос”, ”солиор”, ”өвчигнөөд бай” гээд л цааш нь хөврүүлж болно.