Хятадын Өмнөд тэнгис дэх Хайнань арлын зүүн хойно орших Боао хот нь дөчин жилийн өмнө, Дэн Сяопин эдийн засгийн нээлттэй бодлогоо эхлүүлж байхад загасчны, зэлүүд бяцхан тосгон байжээ. Тэр жил энэ тосгонд аавтайгаа цуг ирж байсан Си Зиньпин, өнгөрсөн долоо хоногт Боаогийн Азийн чуулганы нээлтэн дээр Хятадын эдийн засгийн эрс шинэчлэлийн бодлогоо танилцуулав.

Энэ чуулганы нээлтэнд Монгол улсын Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүх оролцож үг хэлэв. Тэрээр мөн БНХАУ-ын Төрийн Зөвлөлийн Ерөнхий сайд Ли Көчяны урилгаар БНХАУ-д албан ёсны айлчлал хийж, бас Бээжинд “Монгол-Хятадын бизнес форум”-д оролцсон юм.

Эзэнт гүрэн  

Нэг сарын өмнө БНХАУ Үндсэн хуулиндаа нэмэлт өөрчлөлт оруулж улсын дарга нь тав, таван жилээр нэг удаа улиран ажиллах тухай заалтыг хүчингүй болгов. Үр дүнд нь Си дарга Мао-ийн дараа хамгийн олон жил Хятадын төрийг удирдах ажээ.

Мөн Үндсэн хуулиндаа шинэ эриний Хятадын онцлогтой социализмын үзэл санааг тусгаж, төрийн байгууллагын бүтэцдээ “Хянан байцаах зөвлөлийг” оруулж, авлига, гэмт хэрэгтэй үргэлжлүүлэн тэмцэх ажээ. Үндсэн хуулийн шинэ үзэл санааны дагуу “хүн төрөлхтний ирээдүйн төлөөх хамтын нийгэмлэгийг” байгуулахыг Хятад улс зорьж байна.

Давосын эдийн засгийн чуулганы Азийн хэлбэр болох Боаогийн чуулганыг 2002 оноос хойш жил тутам зохион байгуулдаг бөгөөд энэ жилийнх “Хөгжингүй дэлхий ертөнцийн төлөөх нээлттэй бөгөөд шинийг санаачлагч Ази” сэдвийн дор хийв. Чуулга уулзалтаар Хайнань мужийг чөлөөт худалдааны боомт (free trade port) болгон хөгжүүлэхээ зарлав.

Си дарга Хятад улс эдийн засгийн нээлттэй бодлогын дөчин жилийн үр өгөөжийг дүгнэв. Энэ хугацаанд улсын эдийн засаг жилд дунджаар 9.5 хувиар өсч өнөөдөр дэлхийн хоёр дахь том эдийн засагтай, хамгийн том аж үйлдвэрийн салбартай, гадаад худалдааны хамгийн том эргэлттэй, гадаад валютын хамгийн их нөөцтэй орон болжээ. 

“Социалист зах зээлийн эдийн засаг” бүхий “Хятадын онцлогтой социализмыг” амжилттай байгуулсны үр дүнд 700 сая иргэнээ ядуурлаас гаргав. Цаашдаа “хүн төвтэй хөгжлийг” эрхэмлэж, нийлүүлэлтэд суурилсан эдийн засгийг хөгжүүлж, ядуурлыг эцэс болгон, нийгмийн эрх тэгш байдлыг хангах ажээ.

Эдийн засгаа  хөгжүүлэх, илүү нээлтэй болгохын тулд 1) зах зээлээ улам нээж, юуны өмнө үйлчилгээ, түүний дотор санхүүгийн үйлчилгээг чөлөөтэй болгоно, банк болон даатгалын байгууллагуудын гадаадын эзэмшлийг нэмэгдүүлнэ; 2) гадаадын хөрөнгө оруулалтыг татах нөхцлийг улам таатай болгож гадаадын хөрөнгө оруулалтыг хорьсон жагсаалтаа эргэн харна; 3) оюуны өмчийн хамгаалалтыг сайжруулна; 4) дотоодын хэрэглээний өсөлтөд суурилсан импортоо улам нэмэгдүүлнэ, гадаад худалдааны эерэг тэнцлийг зорилго болгохгүй, жишээ нь суудлын машины импортын тарифаа багасгана гэж мэдэгдэв.

“Бүс ба зам” төслийн хүрээнд 80 оронтой хамтран ажиллах гэрээ байгуулсан бөгөөд ямар нэг геополитикийн сонирхол хөөгөөгүй, хөрш орнуудтайгаа хамтран ажиллаж болох хамгийн өргөн талбар гэж үзэж байна гэв.

Бизнес

БНХАУ-ын дарга Си Зиньпиний 2014 онд Монгол Улсад хийсэн төрийн айлчлалын үеэр хоёр тал гадаад худалдааны эргэлтийг 2020 он гэхэд 10 тэрбум ам. долларт хүргэх зорилт дэвшүүлж байсан. Монгол улсын Ерөнхий сайд У.Хүрэлсүхийн энэ удаагийн албан ёсны айлчлалын үеэр хоёр тал худалдаа, эдийн засгийн хамтын ажиллагааг өргөжүүлэх өргөн боломж буйг тэмдэглэж, худалдааны эргэлтийг 10 тэрбум ам. долларт хүргэхээр зорьж байгаагаа илэрхийлэв.

Хоёр улсын засгийн газрын тэргүүн байлцан дараах баримт бичгүүдэд холбогдох сайд дарга нар нь гарын үсэг зурав. Үүнд:

1. Үйлдвэрлэлийн чадавх, хөрөнгө оруулалтын хамтын ажиллагааг бэхжүүлэх тухай ерөнхий хэлэлцээр, 
2. Монгол-Хятадын хилийн дагуух зэргэлдээ бүсүүдийн бүтээн байгуулалтын санамж бичиг, 
3. БНХАУ-ын ЗГ-аас олгох 2.0 тэрбум юанийн буцалтгүй тусламжийн тухай хэлэлцээр, 
4. Улаанбаатар хотын төв цэвэрлэх байгууламжийг шинээр барих төслийн санамж бичиг, 
5. Эрдэнэтийн дулааны цахилгаан станцыг шинэчлэх зээлийн хэлэлцээр, 
6. Жижиг дунд үйлдвэрийн салбарт хамтран ажиллах тухай санамж бичиг, 
7. Хууль бусаар хил давуулан худалдаалах гэмт хэрэгтэй тэмцэх санамж бичиг, 
8. 2018-2021 онд хэрэгжүүлэх боловсролын солилцоо, хамтын ажиллагааны төлөвлөгөө, 
9. Спортын салбарт хамтран ажиллах тухай санамж бичиг, 
10. “Хөгжлийн бэрхшээлтэй хүүхдийн хөгжлийн төв” төслийн солилцох захидал, 
11. “Буянт-Ухаа спортын ордны ашиглалтыг нэмэгдүүлэх төсөл зэрэг болно.

Бизнесийн форумд хоёр орны 600 гаруй төлөөлөгч оролцож, нийтдээ 4.6 тэрбум долларын үнэ цэнэ бүхий 12 гэрээ, 14 санамж бичигт гарын үсэг зурав. Тухайлбал, 450 сая долларын хөрөнгө оруулалттай, 300 мвт-ын хүчин чадалтай Бөөрөлжүүтийн Дулааны цахилгааны станцын төсөлд Бодь Интернэшнл ХХК, China State Construction Engineering компанитай хамтран ажиллах, мөн Завхан аймгийн Тэлмэн сумын 100 мвт-ын хүчин чадалтай дулааны цахилгаан станцын төсөл, Богд Банк ба Өвөр Монголын банкны хооронд 300 сая долларын зээлийн шугам нээх, Улаанбаатар хотод хог боловсруулах үйлдвэр байгуулах гэх зэрэг гэрээ орж байна.

Том төслүүдэд ихэнхдээ Хятадын төрийн өмчит компаниудтай хамтрах болдог. Монголын талаас төр засаг нь үргэлж солигдож, шийдвэр нь өөрчлөгддөг учраас төслүүдийн хугацаа үргэлж хойшлогддог болсон. Мөн хятадын тал ихэнхдээ EPC (equipment, procurement, construction) нөхцлөөр барьж, түлхүүр хүлээлгэн (turn key) өгөх сонирхолтой байдаг. Тийм төслүүдэд монголын талаас төслийн бүх явцад газар дээр нь тасралтгүй байлцаж, know-how-г суралцах, CCR (central control room)-ийн програмыг (softwarе) хүлээн авах, түүнийг эзэмших эрхийг заавал авах, арбитрын заалтад гуравдагч орныг оруулах шаардлагатай байдаг ажээ.

Хятадын төр засгийн өнөөгийн байдалд The Economist сэтгүүл (2018 оны 3-р сарын 3, 9-р хуудас) “Хятад бол зах зээлийн эдийн засаг биш, бизнесийг төрийн гар хөл болгож хянах сонирхолтой” бөгөөд “хэдийгээр хувь хүний амьдрал харьцангуй эрх чөлөөтэй ч тэр (Си) нийгмийн доторх сэтгэл дундуур байдал, хууран мэхлэлт зэргийг хянах зорилгоор тандалтын төрийг бий болгож”, “бодит байдал дээрээ тэр улс төр ба эдийн засгаа дарангуйлал, төрийн хяналт ба сөргөлдөөн рүү хөтөлж эхэллээ” гэж дүгнэжээ.

2018.04.19