Социализмын үед нэг ийм онигоо байсан юм. ТАСС-ын мэдээ: “АНУ нь манай ЗХУ-ын дотоод хэрэгт бүх дэлхий даяар оролцож байна” гэж. “Дотоод хэрэг” гэсэн атлаа “бүх дэлхий даяар” гэж буй нь хачирхалтай учраас онигоо болжээ. Үнэн хэрэгтээ бол энэ хоёр их гүрний “дотоод хэрэг” гээч нь “дэлхий даяар” оршиж байдгийг цаагуураа айхтар хэлж байгаа хэрэг л дээ. Даяаршлын өнөө үед их бага гэлтгүй, дэлхийн бүхий л улс орнуудын “эрх ашиг” дэлхий даяар тархаж байна. 

Бас нэг мэдээ сонирхуулъя. Орос-Украйны асуудал хурцдаж, Крымыг ОХУ өөртөө нэгтгэхэд АНУ болон Барууны бусад улсаас хавьгүй түрүүнд, хамгийн хатуу хоригийг Оросын талд тавьсан улс Канад байлаа. Яагаад тийм болсныг судлаад үзвэл украйнчууд Канад улсад 1890-ээд оноос хойш олноороо цагаачлан, суурьшсан бөгөөд Дэлхийн нэг, хоёрдугаар дайны үеийн хоёр том давалгаагаар ахин нэн олноороо дүрвэн очсоноос хойш өдгөөг хүртэл үр сад нь нэгд, украйн хэл соёл, үндэс угсаагаа мартаагүй, хоёрт, тэр том гүрний гадаад бодлогод нөлөөлөх хэмжээнд хүрчихсэн нь тэр аж. 

Үүний адилаар монголчууд ч гадаадын улс орнуудад олон цөөнөөр оршин суух боллоо. Бид  дэлхийн бүх тивд хөл тавьж, байгаа байгаа газраа улс орноо сурталчлах, эрх ашгаа ойлгуулах хэмжээнд нэгэнт хүрчээ. Үнэндээ бол монгол хүн байгаа газар бүрт Монголын эрх ашиг буй хэмээн ойлгож болно. 

Эхний үеийн цагаачид ямагт амьдралын хатуу хүтүүг үүрэн, ихэвчлэн үр хүүхдийнхээ төлөө хөдөлмөрлөдөг бол тэдний үр хүүхэд буюу хоёр, гуравдахь үеийнхэн тухайн улсын иргэдийн хүүхэдтэй адил нөхцөлд сурч хүмүүжин, ижил гараанаас эхэлдэг тул, бас эцэг эхийнхээ хөдөлмөрийн үнэ цэнийг харж мэдэрдэг тул илүү хол явж, амжилтад хүрэх магадлал өндөртэй байдаг аж. Тиймээс гадаад дахь монголчуудын үр хүүхдээс шинжлэх ухаан, урлаг соёлын алдартнууд, улс төрийн зүтгэлтнүүд төрөх нь тодорхой, тухайн байгаа улсынхаа бодлогыг тодорхойлогчид болох нь ч тодорхой, харин гагцхүү тэр цагт тэр ХҮН монгол хэл соёлоосоо огт харь хөндий хүн болсон байх уу, 100 жилийн өмнө Канадад очсон украйнчуудын адил Украйн улсаа хэмээн харсаар суудаг ХҮН байх уу гэдэг өнөөдөр та биднээс, эцэг эхчүүдээс, төр засгаас шалтгаалах амин чухал асуудал болоод байна. 

Гадаад дахь монголчуудын хэл соёлын асуудал хэмээн олон жил ярьж байна. Чухам юу хийх вэ гэдэг дээр санаа оноо өгөх үүднээс БНСУ-ын туршлагыг танилцуулъя. АНУ-д гэхэд л солонгос иргэд анх зуу гаруй жилийн өмнөөс ирж суурьшсан, өдгөө гурав дахь үеийнхэн нь аж төрж буй боловч солонгос хэл соёлоо огт мартаагүй буй. Мартуулахгүйн тулд БНСУ-ын засгийн газраас шат дараатай арга хэмжээ явуулдаг ажээ.

Улсын санхүүжилттэй хоёр байгууллага

Анх АНУ-д Солонгос сургууль 1906 онд байгуулагджээ. Ингээд 100 илүү жилийн дараа буюу өнөөдөр гэхэд АНУ-д нийтдээ 1200 Солонгос сургууль ажиллаж, 60 мянган хүүхдэд эх хэл соёлоо зааж байна. Үндсэн хичээлийн дараа болон сайн өдрүүдээр хичээллэдэг. Ихэнх сургууль нь Христийн сүмийн дэргэд үйл ажиллагаагаа явуулдаг, учир нь АНУ дахь нийт Солонгос цагаачдын 75 хувь нь Христийн сүмд явдаг гэсэн тооцоо бий. 

Эдгээр сургуулийн үйл ажиллагааг дэмжин, чиглүүлж өгдөг, улсын санхүүжилттэй хоёр байгууллага буй. Үүнд:

NAKS - National Association for Korean Schools буюу Солонгос Сургуулиудын Үндэсний Холбоо

KSAA - Korean School Association in America буюу Америк дахь Солонгос Сургуулиудын Холбоо

NAKS нь 1981 онд Вашингтон хотноо байгуулагдсан, 14 өөр улс дахь Солонгос сургуулийн Зөвлөл болон 1000 гаруй Солонгос сургуулийг эгнээндээ нэгтгэсэн байгууллага юм. Гол үйл ажиллагаа нь:

  • Жил тутмын хурал
  • “Солонгос Боловсрол” сэтгүүл
  • Солонгос хэлний SAT II сурах бичиг
  • Солонгос хэлний хичээлийн хөтөлбөр
  • SAT II Солонгос хэлний шалгалт.

KSAA нь 1982 онд байгуулагдсан, 182 Солонгос сургуульд ажиллаж буй 1839 багш, 14435 сурагчийг хариуцсан байгууллага юм. Гол үйл ажиллагаа нь:

  • Хичээлийн хөтөлбөр боловсруулах
  • Багш нарын мэргэжил дээшлүүлэх сургалт
  • Солонгос хэлээр үлгэр домог ярих тэмцээн
  • Солонгос бичгийн тэмцээн
  • Han-Eol хэмээх сэтгүүл
  • SAT II -т бэлдэх шалгалт (жинхэнэ шалгалтыг нь NAKS авдаг)

Улсын санхүүжилтээр ажиллаж буй энэ хоёр байгууллагын үйл ажиллагааг харахад гадаад улсад амьдарч буй Солонгос иргэд, Солонгос сургуулийн багш нарт хэчнээн тустай болох нь тодорхой. Тухайлбал, заах хичээлийнх нь хөтөлбөрийг бэлдэж өгдөг, сурах бичгийг нь гаргаад өгдөг, тийм хөтөлбөр, сурах бичгээр хэрхэн заах тухай мэргэжил дээшлүүлэх сургалт зохион байгуулдаг, багш, сурагчдад зориулсан сонин сэтгүүл байдаг, ур чадвараа сорих тэмцээн уралдаан явуулдаг, эцэст нь хэлнийхээ мэдлэгийг албан ёсоор үнэлүүлэх шалгалтын тогтолцоо байдаг аж. 

Гадаад дахь солонгосчуудад зориулсан тэтгэлэг

БНСУ-ын Боловсролын Яамны “Гадаад дахь Солонгосчуудад зориулсан тэтгэлэг” хэмээх хөтөлбөрийг товч танилцуулах нь зүйтэй гэж үзэж байна. Гадаад улс орнуудад амжилттай ажиллаж, суралцаж буй солонгосчуудаа олж таних, тэднийг Солонгос эх нутагтай нь холбох, хэл соёлыг нь заах, сайжруулах, ирээдүйд боловсрол мэдлэгийг нь Солонгос улстаа зориулах зорилготой хөтөлбөр юм байна. Зөвхөн хүүхдүүд төдийгүй үр бүтээлтэй ажиллаж буй насанд хүрэгчдийг Солонгосын их дээд сургуулиудад авчран, мастер, докторын сургалтад хамруулна. Гурван шатны сургалт буй. Үүнд:

  • Сурагчдад зориулсан зуны, намрын, өвлийн хэлний курс
  • 25 хүртэлх насныханд зориулсан бакалаврын сургалт
  • 40 хүртэлх насныханд зориулсан мастер, докторын сургалт.

Жилд бакалавртаа 40, мастер, докторын сургалтдаа 40 хүнийг сонгон, тэтгэлгээ олгоно. Тэтгэлэгт сургалтын төлбөр, бүх ном хэрэглэгдэхүүний үнэ, сарын 900 воны стипенд, даатгал, ирэх буцах онгоцны зардал орно. Сургалтын төлбөрийн хувьд тус хөтөлбөрт багтсан гадаад дахь солонгос хүнийг их дээд сургуулиуд нь төлбөрөөс чөлөөлөх гэрээг Боловсролын яамнаас сургуулиудтайгаа хийсэн байдаг аж. 

Энэхүү тэтгэлгийн зорилгыг ажиглавал, мөн зорилгоо үнэхээр амжилттай биелүүлсээр буйгаас нь үзэхэд тодорхой зөв зорилго тавиад, түүндээ дүйцэх тохиромжтой арга хэмжээ авч чадвал үр дүнд даруй хүрдгийг харж болно. Тухайлбал, 

  • Гадаад улс орнуудад амжилттай ажиллаж, суралцаж буй солонгосчуудаа олж таних 
  • Тэднийг солонгос эх нутагтай нь холбох 
  • Хэл соёлыг нь заах, сайжруулах, 
  • Ирээдүйд боловсрол мэдлэгийг нь Солонгос улстаа зориулах

Манайд харин эсрэгээр, гадаад руу зугтсан, хаяад явсан гэх мэт хандлага ялангуяа нийтийн сүлжээгээр ихэд түгээмэл, тэр нь зөвхөн өнөөдрөө харж буй харалган бодлого юм гэдгийг Солонгос, Хятад, Польш, Литва зэрэг олон улсын жишээ үзүүлж байна. 

Дүгнэлт

Гадаад дахь монгол эцэг эхчүүдэд үр хүүхдээ сургах хэрэгцээ шаардлага нь байна. 

Шаардлагыг нь хангах сургууль, багш нар байна. Эхлүүлчихсэн хичээл, тавьчихсан суурь байна. Багш нар нь идэвх санаачилгатай, ном сурах бичгээ өөрсдөө бичээд хэвлүүлсэн туршлага нь байна. 

Одоо харин төр засгаас “санаачилга гаргаад ирвэл дэмжинэ” хэмээн ерөнхий зүйл ярих биш хөрөнгө мөнгө, зохион байгуулалтаар бодтой дэмжээд өгөх л хэрэгтэй байна даа. Бид үүгээр бололцоогоороо л хөдөлж байна, гэлээ гээд Орос, Хятад, Солонгос, Унгарын бодлого, хөрөнгөтэй яаж өрсөлдөх вэ дээ? 

Одоо л хөдлөхгүй бол оройтож мэдэх, эргэж хэзээ ч ирэхгүйгээр одчихож мэдэх зүйл байдаг юм шүү, энэ хэл гэдэг.