Ер нь бол, “Шанхайн тав” гэж 1996 онд байгуулагдсан, сүүлд нь Узбекистаныг нэмж элсүүлсэн юм. Цаашдаа 6+2 эсвэл 5+3 гэсэн хувилбар бүхий бүтэцтэй байх нь зүйтэй гэсэн санал шаардлагыг Хятад улс хүчтэй тавьж байгаа юм. Тодруулбал, НҮБ-ын Аюулгүйн Зөвлөлийн байнгын гишүүн гэж онцгой эрхтэй 5 улс байдаг. Үүнтэй нэгэн адилаар ШХАБ-ыг үндэслэгч зургаа гэдэг утгаараа ийм бүтэцтэй болъё гэсэн асуудлыг Хятад улс тавьж байгаа юм. Энэтхэг болон Пакистаны хувьд гэвэл, энэ хоёр улс геополитикийн томоохон тоглолтод орж ирлээ гэж үзэж болно. ОХУ-ын хувьд гэвэл, 2015 оноос хойш олон улсын хориг арга хэмжээнд өртөөд байгаа. Ганцаардсан учраас тус улс холбоотны эрэлд гарч байгаа юм. Тэр дундаа ШХАБ-ын дотроо ч гэсэн холбоотны эрэлд гарсан байгаа. Цэрэг улс төр, аюулгүй байдлын хувьд гэвэл ОХУ яах аргагүй ШХАБ дотроо тэргүүлэгч улс мэт санагдаж болно. Харин эдийн засаг, санхүүгийн нөөц боломжийн хувьд Хятад улс давамгайлдаг, илүү хүч нөлөөтэй байх жишээтэй. Цаагуураа бол ШХАБ-д хэн нь давамгайлах вэ гэдэг тал дээр далд өрсөлдөөн явагдаад байгаа юм. Тэгэхээр оройлохын тулд өөрийн холбоотнуудыг гишүүнээр элсүүлэх явдал Оросын хувьд чухлаар тавигдана. 2015 онд Уфад болсон дээд түвшний уулзалтын явцад хоёр зүйл ажиглагдсан л даа. Нэгдүгээрт, Уфагийн уулзалтын үеэр Энэтхэг, Пакистан хоёрыг элсүүлнэ гэж тохиролцсон. Бараг элсүүлчихлээ гэж ойлгосон. Уфад мөн БРИКС-ийн дээд хэмжээний уулзалт болсон. Гэтэл энэ хоёр улс яагаад хоёр жилийн хугацаанд гишүүн болж чадсангүй вэ? Ташкентад болсон уулзалтын үеэр яагаад элсээгүй вэ? гэсэн асуулт гарч ирнэ. Үүний шалтгаан нь жижигхэн зүйл байсан. Тодруулбал, ШХАБ-ын албан ёсны хэл нь орос, хятад хэл байна гэж заасан байдаг. Гэтэл Энэтхэгийн албан ёсны хэл нь англи, цаашилбал энэтхэгчүүд 10 гаруй хэлээр ярилцдаг. Ажил хэргийг орос, хятад хоёр хэлээр явуулна гэдэг дээр зөрчил маягийн зүйл үүсээд, үүнийг даван туулах гэж нэлээд хүчин чармайлт гаргасан байна. Үндсэндээ бол, Энэтхэг, Пакистан хоёр “орос, хятад хэлийг хүлээн зөвшөөрье” гэж буулт хийснээр ШХАБ-д гишүүнээр элсч байна гэж ойлгогдож байна. Нөгөө талаас,  Ираныг гишүүнээр элсүүлэхийг ОХУ шахаж байгаа. Өмнө нь болж байсан Гадаад харилцааны сайд, Батлан хамгаалахын сайдын нарын уулзалтуудын үеэр “Иран улс ШХАБ-ын бүхий л шалгуурыг даваад байна” гэж ОХУ удаа дараа мэдэгдэж байлаа. Ямар шалгуур тавьсан бэ? Иран улс өнөөдөр олон улсын хориг арга хэмжээнд орчихсон байгаа. Нэлээд хүнд байдалд ороод байгаа улс. Тэгэхээр ШХАБ-д гишүүнээр элсч  чадах уу. Элслээ гэхэд ШХАБ анх байгуулагдахдаа тавьж байсан зорилгод нийцэж байгаа юу гэх мэт асуултууд урган гарна.

Оросын эрдэмтэн судлаачид ч ярьж байсан, би ч мөн адил энэ талаар бичиж байсан. ШХАБ нь Хятад-Пакистаны стратегийн хамтын ажиллагаа ба үүнийг сөрсөн Орос-Энэтхэгийн харилцааны талбар болж магадгүй,эсвэл  Энэтхэг-Пакистаны хилийн маргааныг зохицуулдаг, түүнийг ярьж хэлэлцэж байдаг индэр болж хувирах вий гэсэн болгоомжлолууд бий. Та бүхэн мэдэж байгаа байх, энэ оны 5 дугаар сард “Бүс ба Зам” чуулга уулзалт Бээжинд болсон. Ийм том уулзалтад Энэтхэг бойкот хийгээд оролцоогүй. Тухайн үед гайхаж байсан л даа. ШХАБ-ын түнш, БРИКС-ийн  түнш энэ хоёр орон бие биенийхээ зохион байгуулж буй дээд хэмжээний уулзалтад оролцохгүй бойкотлож байна гэдэг бол ноцтой зөрчил байна гэдгийг харууллаа. Ямар зөрчил байсан бэ гэвэл, Хятад, Энэтхэг хоёрын хооронд газар нутгийн маргаан байгаа шүү дээ. Хоёр удаа байлдаж тулалдахдаа хүрсэн улсууд. Энэтхэг-Пакистаны хооронд Кашмирын асуудлаар маш том зөрчилдөөн үүсгэсэн. Гэтэл Кашмирын нутгаар дайруулаад Хятадаас Пакистан руу бүтээн байгуулалтын томоохон төсөл хэрэгжүүлэх гэж байжээ. Энэ төслийг “Нэг бүс, Нэг зам” санаачилгын хүрээнд ярьж байсан учраас Бээжинд болсон Торгоны замын чуулга уулзалтад Энэтхэг улс оролцохоос татгалзсан юм. Ийм шийдвэр гаргалаа гэдгээ Нарендра Моди шууд зарлан мэдэгдсэн.

Багтаж байгаа. Терроризмын эсрэг тэмцэх тухай Конвенцийг энэ удаагийн Астанагийн уулзалтаар гаргах бололтой байна. Ийм Конвенцийн асуудал олон жилийн өмнөөс яригдаж байгаа зүйл юм. Тодруулбал, ОХУ-ын хувьд, гурван аюул буюу экстремизм, терроризм, сепаратизм буюу хэт даврах үзэл, терроризм, салан тусгаарлах үзлийн аюул тулгарч байгаа талаар байнга ярьж байна. Ташкентын уулзалтын үеэр ч, өмнө нь ч энэ талаар олонтоо ярьж байсан юм. Энэ гуравтай тэмцэхгүй л юм бол ШХАБ үүргээ биелүүлэхгүй байна гэж тус улс үзэж байгаа нь илт. Харин Хятад улс болохоор “Торгоны зам”-ын төслөө ШХАБ-тай холбох сонирхолтой байдаг. Ийм нэгэн зөрчил ажиглагдаж байгаа юм. Олон улсын терроризмын аюулд нэлээд өртөж байгаа улс бол ОХУ. Терроризмын аюул Афганистанаар дамжаад Төв Азид ороод ирчихсэн байна. Казахстан ч гэсэн террористуудын халдлагад өртөж байсан улс. Туркменистаны хувьд нөхцөл байдал арай дээр байгаа юм. Узбекистанд лалын тулгуур үзэлтнүүдийн зэвсэглэсэн нам хүртэл бий болчихлоо. Ийм учраас терроризмын аюул заналтай тэмцэх асуудал энэ удаагийн уулзалтаар гарцаагүй хөндөгдөнө гэж үзэж байна.