Сонгууль ч яахав ингээд дууслаа, коридор маань юу болчихов
Энэ хаваржингаа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч гадны улс орнуудаар явж, гэрээ хэлцэл хийж, том хүмүүстэй уулзаж борви бохис хийлгүй ажиллалаа.
Энэ хаваржингаа Монгол Улсын Ерөнхийлөгч гадны улс орнуудаар явж, гэрээ хэлцэл хийж, том хүмүүстэй уулзаж борви бохис хийлгүй ажиллалаа. Шанхай, Мьянмар, Ташкент... гээд явж өгсөн. Сая ШХАБ-ын уулзалтын үеэр хоёр хөршийнхөө төрийн тэргүүнтэй юу ярилцсан, ямар үр дүнтэй гэрээ хэлцэл хийснийг нь өнөөдөр бид харж, танилцаж байна. Эцэг нь гадуур наймаа арилжаа хийж явах хойгуур эзэнгүй хэдэн хүүхэд нь гэрээ буулгачих шахан үймж байгаатай адилхан дүр зураг өнөөдрийн Монголоос маань харагдаж байна. Гэтэл эцгийн ажил басчиг үр дүн харагдахаар гэж хэлж болмоор. Монгол Улсын газар нутгийн баруун, дундуур, зүүн гурван газраар “Эдийн засгийн коридор” бий болгох яриа хөөрөө явчих шиг боллоо. Узбекстаны нийслэл Ташкент хотноо болсон Монгол, БНХАУ, ОХУ-ын төрийн тэргүүнүүдийн гурван талт уулзалтын үеэр гурван улсыг холбосон “Эдийн засгийн коридор” байгуулах хөтөлбөрийг баталжээ. Энэхүү баримт бичиг нь сүүлийн гурван жил тутам зохиогдож байгаа гурван улсын тэргүүнүүдийн уулзалтын эхний үр дүн бололтой. Энэ хөтөлбөрийн хүрээнд талуудын сонгон авсан 32 төслийг хэрэгжүүлснээр Монгол Улс бүс нутгийн эдийн засгийн интеграцид өөрийн гэсэн байр суурийг эзлэх юм байна. Эдийн засгийн коридорын хүрээнд олон төсөл хөтөлбөрийг талууд санал болгосноос Монголын талд ашигтай гэж үзсэн 32-ыг сонгожээ. Үүнийг Bонголын талын зарим судлаачид “Мянганы үйл явдал” хэмээн онцолж байх шиг байна. “Эдийн засгийн коридор” нь Монголын “Талын зам”, БНХАУ-ын “Торгоны зам”, ОХУ-ын ЕвроАзийн эдийн засгийн холбоо гэсэн дэд бүтцийн мега төслийн салшгүй хэсэг болж байна. Сонгож авсан 32 төслийн дотор тээврийн дэд бүтцийн 13 хөтөлбөр байгаа нь хамгийн их жин дарж байгаа юм билээ. “Эдийн засгийн коридор” байгуулах хөтөлбөрт тусгагдсан төслүүдийг боловсруулах, тэдгээрийн эдийн засгийн үндэслэлийг тогтоох, санхүүжилтийн эх үүсвэрийг тодорхойлох арга хэмжээнүүдийг хэрэгжүүлэх “Хөрөнгө оруулалт, төлөвлөлтийн төв”-ийг 2016 онд багтаан Улаанбаатар хотноо байгуулахаар баримт бичигт тусгажээ. Одоогийн байдлаар санхүүжилтийн дийлэнхийг гаргах чадамж, боломж БНХАУ-д илүү байгаа аж. Гэхдээ төслүүдийг хэрэгжүүлэхэд зөвхөн хоёр хөршийн санхүүжилтийг харах биш олон улсаас санхүүжилт босгох хувилбарыг эрэлхийлэх болно гэж албан эх сурвалж мэдээлж байна.
Гэхдээ энд нэг асуудал байна. Энэ бүгдийн хариуд Эгийн голын төслөө л зогсоох болчихов уу, яав! Тийм зүйл ажиглагдаад явчихлаа. Эгийн голын төсөл хэрэгжиж гэмээнэ эрчим хүчний хараат байдлаасаа Монгол Улс гарна. ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Путин “Эгийн голын төсөл Байгал нуур, байгаль орчинд сөргөөр нөлөөлөх гээд байна” гэсэн тайлбар хэлээд оронд нь бид эрчим хүч танайд өгнө гэжээ. Шударга хэлэхэд худлаа шүү дээ, бид өнөөдрийг хүртэл эрчим хүчээр Оросын хараат хэвээр байгаа. Тэд дургүй нь хүрэхээрээ эрчим хүчээ тасалдгийг баруун аймгуудын тог цахилгааныг дүн өвлийн хүйтнээр тасалж биднийг тэвдүүлдэг практикаас наад зах нь мэднэ. Энэ сургамжийг олонтоо авсан. Өнөөдөр хүртэл Оросоос авч байгаа эрчим хүчний үнэ тариф дээр хоёр улс хоорондоо маргаантай л байгаа. Үнэн хэрэгтээ тэд биднийг “Тасална шүү” гэж айдастай байлгасан хэвээр байгаа. Бодит байдал ийм, ингэж явж ирсэн болохоор бид дүгнэлт хийж өөрийн эрчим хүчний эх үүсвэртэй болох нэг номерын зорилгоо хадгалах ёстой. Монгол хүний ямарч юмны эвийг олдог төрөлх зангаа одоо л энд ашигламаар байна. Бид аливаа асуудлын ая данг олохдоо гаргуун шүү дээ. Тийм болохоор “Эдийн засгийн коридор”-оо явуулдгаар нь явуулъя, зэрэгцүүлээд Эгийн голын цахилгаан станцын төслөө бас явуулъя. Тийм л уран нарийн гэрээ хэлэлцээрийг хийе. Энэ талаар Ерөнхийлөгч нэг мэргэн арга бодож байгаа байх. Ямар ч нөхцөлд Эгийн голын төслөө явуулмаар байгаа юм. Ийм боломж ч байна. Одоо Орос, Хятад хоёрт Монголоор дамнасан эдийн засгийн коридор амин чухал байгаа. Тэр дундаа Алтанбулаг-Замын Үүд гэсэн коридор хоёр хөршид чихэр гэсэн үг. Баруун, зүүнээр тавигдах коридор бол яах вэ дамжуулах юм бага, ашиг багатай. Хөрөнгө оруулалт их шаардана. Түүнд хөрөнгө оруулсан хүн ашгаа эргүүлж авахад хэдэн үедээ нас нь хүрэхгүй. Тэгэхээр “Эдийн засгийн коридор” байгуулах дээрээ хүрвэл төв шугам буюу дундуур явах коридороо эхлээд барих байх. Энэ коридороор Сибириэс их хэмжээний түүхий эдийг хятадууд зөөх өндөр сонирхолтой байгаа. Наад зах нь Сибирийн модноос эхэлнэ шүү дээ. Тэгээд ч Сибирь бол дэлхийн байгалийн баялгийн бараг 20 хувь гэж үздэг тийм бүс нутаг. Хятадын хувьд яг төв шугамын харалдаа, ойрхон байгаа газруудад тэдний үйлдвэрийн гол хотууд байрладаг. Өнөөдөр өмнөд хөршийн эдийн засаг сайнгүй байна. Хятадын эдийн засаг өнгөрсөн хугацаанд экспортын эдийн засагт тулгуурлаж ирсэн. Америкийн Засгийн газрын хамаг бондыг хятадууд худалдаж авсан. Ам.долларын хамгийн их нөөцтэй улс орон бол урд хөрш маань. Тэр их валютын нөөцөө эргэлтэд оруулалгүй дарж хадгалж байсныхаа горыг өнөөдөр амсаж байгаа. Эдийн засгийн төгс утга бол мөнгө мөнхөд эргэлтэд байх зарчим. Тэр зарчим Хятадад алдагдсан юм байна. Сая коммунист намын их хурлаараа тэд доллараа эргэлтэд оруулах, экспортын биш, дотоодын хэрэгцээндээ зориулсан эдийн засаг бий болгох алхмыг эхлүүлэх зорилт дэвшүүлсэн. Эндээс харахад Хятад улс “Эдийн засгийн коридор”-т мөнгө гаргана гэсэн үг. Мөн тэдний зах зээлд түүхий эдийн хомсдол нүүрлэж эхэлж байгаа. Үүнийг юу нөхөх вэ гэхээр Сибирийн тэр их түүхий эдийн нөөц л аминд нь орно.
Харин өнөөдөр Орос орон үнэхээр ганцаардаж ядарч байх шиг байна. Үүний тод жишээ бол Роснефтийнхээ 20 хувь дээр олон улсад нээлттэй тендер зарлачихлаа. Тэр дотор нь нэг өгүүлбэр бий. Стратегийн түнш орнуудынхаа дунд нээлттэй гэж. Стратегийн хамгийн ойрын түнш нь Хятад гэдгийг дэлхий мэдэж байгаа. Хятадуудад 11 тэрбум ам.долларын гарааны нөхцөл тавьсан харагдана. Гэтэл судлаачид цаг хугацаа хүлээвэл дор хаяж 200 тэрбумын тендер гэж бичиж байгаа. Энэ бол Орос орон ядарч байгаагийн шинж юм. Ийм нөхцөлд оросууд Сибирийн баялгаа зарахаас өөр яах билээ. Авах улс нь Хятадаас өөр хэн байхав. Хятадад хүргэх хамгийн ойр, зардал бага, боломжит хувилбар нь Монгол Улсын дундуур дамжих “Эдийн засгийн коридор” шүү дээ. Хоёр хөршийн аль аль нь ийм нөхцөл байдалд орчихсон энэ цаг үеийг ашиглаж монголчууд Эгийн голын төслөө явуулах шантааж хийх хэрэгтэй. Тэгж Эгийн төслөө хэрэгжүүлэхээс өөр аргагүй. Энэ бол цаг хугацааны хувьд алтан боломж. Оросууд “Эдийн засгийн коридор”-ыг ярихдаа төмөр замыг түлхүү ярьж байгаа. Өнөөдөр манай төмөр замын ачаа эргэлт жилийн 20 сая тонн орчим байгаа. Путин бол “Эдийн засгийн коридор” бий болсноор ачаа эргэлт дор хаяж 100 сая тоннд хүрнэ гэж мэдэгдсэн. Иймдээ хүрэхийн бол манайх төсөөлшгүй их хэмжээний ашиг орлого олно гэсэн үг. 100 саяа байг ээ, үнэн хэрэгтээ бид төмөр замын ачаа эргэлтээ 40 сая тоннд хүргэчихэд л хангалттай ашиг олж, ямарч хөрөнгө оруулалт хайлгүйгээр хурдны зам, төмөр зам барих мөнгөө олчихно гэсэн үг. Орос-Хятадыг холбосон завсраас бид бас хангалттай орлого олно. Дээр нь манайх “Эдийн засгийн коридор”-оо илүү үр ашигтай болгоё гэвэл Эгийн голын төслөө явуулахын хажуугаар нефтиэ махаар солих гэрээ хэлцлийг хийх хэрэгтэй. Орост махны хэрэгцээ улам ихэсч байна. Ингэж чадвал Оросоос авч буй нефтид зориулж байгаа их хэмжээний ам.доллар Монголдоо үлдэнэ. Манай улсын нефтид ам.доллараа зарж буй санхүүгийн өртөг хэтэрхий их байгаа. Нефтийн тодорхой хэсгийг мах болгож чадсанаар Монгол Улсын валютын нөөц огцом өснө. Ингэснээр бидний мөрөөдөл мэт яриад байгаа ам.доллар 1000 төгрөг болох нөхцөл бүрдэх юм. Цаг хугацаа, нөхцөл байдал иймдээ хүрсэн болохоор одоо Орос-Хятад хоёрт амин чухал болоод буй “Эдийн засгийн коридор”-ыг даруй бий болгоё. Энэ амин хэрэгцээн дээр нь тоглож Эгийн голын төслөө явуулъя, махаа нефть болгоё. Ингэж чадвал Монгол Улс ойрын таван жилийн дотор сэв хийтэл босно. Уйгагүй зүтгэх л хэрэгтэй. 1915 оны Хиагтын гурван улсын хэлэлцээр гэдэг шиг л зүтгэх хэрэгтэй. Монголчууд бид юмны эвийг олдогтоо, цаг үеэ мэдэрч чаддагтаа хэдэн зуун жил тэсч, өнөөдөр хүний зэрэгтэй явцгааж байна. Монголоор дайрах “Эдийн засгийн коридор”-ыг том гүрнүүдийн олон жижиг ашиг сонирхлын нэг гэж монголчууд бид өөрсдийгөө доош нь хийх хэрэггүй. Монголчууд бидний хувьд асар том ашиг сонирхол гэдгийг л ойлгох ёстой.
Гэхдээ энд нэг асуудал байна. Энэ бүгдийн хариуд Эгийн голын төслөө л зогсоох болчихов уу, яав! Тийм зүйл ажиглагдаад явчихлаа. Эгийн голын төсөл хэрэгжиж гэмээнэ эрчим хүчний хараат байдлаасаа Монгол Улс гарна. ОХУ-ын Ерөнхийлөгч Путин “Эгийн голын төсөл Байгал нуур, байгаль орчинд сөргөөр нөлөөлөх гээд байна” гэсэн тайлбар хэлээд оронд нь бид эрчим хүч танайд өгнө гэжээ. Шударга хэлэхэд худлаа шүү дээ, бид өнөөдрийг хүртэл эрчим хүчээр Оросын хараат хэвээр байгаа. Тэд дургүй нь хүрэхээрээ эрчим хүчээ тасалдгийг баруун аймгуудын тог цахилгааныг дүн өвлийн хүйтнээр тасалж биднийг тэвдүүлдэг практикаас наад зах нь мэднэ. Энэ сургамжийг олонтоо авсан. Өнөөдөр хүртэл Оросоос авч байгаа эрчим хүчний үнэ тариф дээр хоёр улс хоорондоо маргаантай л байгаа. Үнэн хэрэгтээ тэд биднийг “Тасална шүү” гэж айдастай байлгасан хэвээр байгаа. Бодит байдал ийм, ингэж явж ирсэн болохоор бид дүгнэлт хийж өөрийн эрчим хүчний эх үүсвэртэй болох нэг номерын зорилгоо хадгалах ёстой. Монгол хүний ямарч юмны эвийг олдог төрөлх зангаа одоо л энд ашигламаар байна. Бид аливаа асуудлын ая данг олохдоо гаргуун шүү дээ. Тийм болохоор “Эдийн засгийн коридор”-оо явуулдгаар нь явуулъя, зэрэгцүүлээд Эгийн голын цахилгаан станцын төслөө бас явуулъя. Тийм л уран нарийн гэрээ хэлэлцээрийг хийе. Энэ талаар Ерөнхийлөгч нэг мэргэн арга бодож байгаа байх. Ямар ч нөхцөлд Эгийн голын төслөө явуулмаар байгаа юм. Ийм боломж ч байна. Одоо Орос, Хятад хоёрт Монголоор дамнасан эдийн засгийн коридор амин чухал байгаа. Тэр дундаа Алтанбулаг-Замын Үүд гэсэн коридор хоёр хөршид чихэр гэсэн үг. Баруун, зүүнээр тавигдах коридор бол яах вэ дамжуулах юм бага, ашиг багатай. Хөрөнгө оруулалт их шаардана. Түүнд хөрөнгө оруулсан хүн ашгаа эргүүлж авахад хэдэн үедээ нас нь хүрэхгүй. Тэгэхээр “Эдийн засгийн коридор” байгуулах дээрээ хүрвэл төв шугам буюу дундуур явах коридороо эхлээд барих байх. Энэ коридороор Сибириэс их хэмжээний түүхий эдийг хятадууд зөөх өндөр сонирхолтой байгаа. Наад зах нь Сибирийн модноос эхэлнэ шүү дээ. Тэгээд ч Сибирь бол дэлхийн байгалийн баялгийн бараг 20 хувь гэж үздэг тийм бүс нутаг. Хятадын хувьд яг төв шугамын харалдаа, ойрхон байгаа газруудад тэдний үйлдвэрийн гол хотууд байрладаг. Өнөөдөр өмнөд хөршийн эдийн засаг сайнгүй байна. Хятадын эдийн засаг өнгөрсөн хугацаанд экспортын эдийн засагт тулгуурлаж ирсэн. Америкийн Засгийн газрын хамаг бондыг хятадууд худалдаж авсан. Ам.долларын хамгийн их нөөцтэй улс орон бол урд хөрш маань. Тэр их валютын нөөцөө эргэлтэд оруулалгүй дарж хадгалж байсныхаа горыг өнөөдөр амсаж байгаа. Эдийн засгийн төгс утга бол мөнгө мөнхөд эргэлтэд байх зарчим. Тэр зарчим Хятадад алдагдсан юм байна. Сая коммунист намын их хурлаараа тэд доллараа эргэлтэд оруулах, экспортын биш, дотоодын хэрэгцээндээ зориулсан эдийн засаг бий болгох алхмыг эхлүүлэх зорилт дэвшүүлсэн. Эндээс харахад Хятад улс “Эдийн засгийн коридор”-т мөнгө гаргана гэсэн үг. Мөн тэдний зах зээлд түүхий эдийн хомсдол нүүрлэж эхэлж байгаа. Үүнийг юу нөхөх вэ гэхээр Сибирийн тэр их түүхий эдийн нөөц л аминд нь орно.
Харин өнөөдөр Орос орон үнэхээр ганцаардаж ядарч байх шиг байна. Үүний тод жишээ бол Роснефтийнхээ 20 хувь дээр олон улсад нээлттэй тендер зарлачихлаа. Тэр дотор нь нэг өгүүлбэр бий. Стратегийн түнш орнуудынхаа дунд нээлттэй гэж. Стратегийн хамгийн ойрын түнш нь Хятад гэдгийг дэлхий мэдэж байгаа. Хятадуудад 11 тэрбум ам.долларын гарааны нөхцөл тавьсан харагдана. Гэтэл судлаачид цаг хугацаа хүлээвэл дор хаяж 200 тэрбумын тендер гэж бичиж байгаа. Энэ бол Орос орон ядарч байгаагийн шинж юм. Ийм нөхцөлд оросууд Сибирийн баялгаа зарахаас өөр яах билээ. Авах улс нь Хятадаас өөр хэн байхав. Хятадад хүргэх хамгийн ойр, зардал бага, боломжит хувилбар нь Монгол Улсын дундуур дамжих “Эдийн засгийн коридор” шүү дээ. Хоёр хөршийн аль аль нь ийм нөхцөл байдалд орчихсон энэ цаг үеийг ашиглаж монголчууд Эгийн голын төслөө явуулах шантааж хийх хэрэгтэй. Тэгж Эгийн төслөө хэрэгжүүлэхээс өөр аргагүй. Энэ бол цаг хугацааны хувьд алтан боломж. Оросууд “Эдийн засгийн коридор”-ыг ярихдаа төмөр замыг түлхүү ярьж байгаа. Өнөөдөр манай төмөр замын ачаа эргэлт жилийн 20 сая тонн орчим байгаа. Путин бол “Эдийн засгийн коридор” бий болсноор ачаа эргэлт дор хаяж 100 сая тоннд хүрнэ гэж мэдэгдсэн. Иймдээ хүрэхийн бол манайх төсөөлшгүй их хэмжээний ашиг орлого олно гэсэн үг. 100 саяа байг ээ, үнэн хэрэгтээ бид төмөр замын ачаа эргэлтээ 40 сая тоннд хүргэчихэд л хангалттай ашиг олж, ямарч хөрөнгө оруулалт хайлгүйгээр хурдны зам, төмөр зам барих мөнгөө олчихно гэсэн үг. Орос-Хятадыг холбосон завсраас бид бас хангалттай орлого олно. Дээр нь манайх “Эдийн засгийн коридор”-оо илүү үр ашигтай болгоё гэвэл Эгийн голын төслөө явуулахын хажуугаар нефтиэ махаар солих гэрээ хэлцлийг хийх хэрэгтэй. Орост махны хэрэгцээ улам ихэсч байна. Ингэж чадвал Оросоос авч буй нефтид зориулж байгаа их хэмжээний ам.доллар Монголдоо үлдэнэ. Манай улсын нефтид ам.доллараа зарж буй санхүүгийн өртөг хэтэрхий их байгаа. Нефтийн тодорхой хэсгийг мах болгож чадсанаар Монгол Улсын валютын нөөц огцом өснө. Ингэснээр бидний мөрөөдөл мэт яриад байгаа ам.доллар 1000 төгрөг болох нөхцөл бүрдэх юм. Цаг хугацаа, нөхцөл байдал иймдээ хүрсэн болохоор одоо Орос-Хятад хоёрт амин чухал болоод буй “Эдийн засгийн коридор”-ыг даруй бий болгоё. Энэ амин хэрэгцээн дээр нь тоглож Эгийн голын төслөө явуулъя, махаа нефть болгоё. Ингэж чадвал Монгол Улс ойрын таван жилийн дотор сэв хийтэл босно. Уйгагүй зүтгэх л хэрэгтэй. 1915 оны Хиагтын гурван улсын хэлэлцээр гэдэг шиг л зүтгэх хэрэгтэй. Монголчууд бид юмны эвийг олдогтоо, цаг үеэ мэдэрч чаддагтаа хэдэн зуун жил тэсч, өнөөдөр хүний зэрэгтэй явцгааж байна. Монголоор дайрах “Эдийн засгийн коридор”-ыг том гүрнүүдийн олон жижиг ашиг сонирхлын нэг гэж монголчууд бид өөрсдийгөө доош нь хийх хэрэггүй. Монголчууд бидний хувьд асар том ашиг сонирхол гэдгийг л ойлгох ёстой.
