Өнгөрсөн хугацаанд Цыши өргөмөл хүүгээ жигшиж үзэн ядах болсон байв. Тэрбээр өөрийнх нь эсрэг чиглэсэн хуйвалдаанд оролцсон байдаг, гэтэл Цыши тэр талаар ам ангайх аргагүй байлаа. Гэтэл хааныг шинэчлэл хийхийг эрмэлзсэн эмгэнэлт баатрын дүрд тодруулсан бол өөрийг нь харгис хорлогчин болгоход тэрээр өөрийгөө хамгаалж чадахгүй байлаа. Нэг удаа өргөж авсан эцэг эхийгээ үхэлд хүргэснийхээ төлөө зохих цээрлэл амсаж аянга цахилгааны тэнгэрийн илгээсэн аймшигт аянганд ниргүүлэн үхсэн энэрэх сэтгэлгүй муу санаат өргөмөл хүүгийн тухай дуурь үзсэнийхээ дараа л урам хугарч ихэд гомдсон сэтгэл нь жаахан онгойжээ. Цыши энэ дуурьт их дуртай учир олон удаа үзсэн байв. Тэгээд тэрхүү дуурийн өргөмөл хүүгийн дүрийг адгийн шаар маягаар үзүүлэх болгосон агаад түүний заавраар аянга цахилгаан цахих тоог тав дахин нэмэгдүүлжээ. Түүнчлэн салхи шуурганы тэнгэрийг тайзан дээр хүн айж сүрдэхээр үзүүлэхийг тушааснаар өөдгүй муу хүүгийн лай ланчигаа эдэлж буй хэсэг үнэхээр ямар ч хүн сүрдэж цочирдмоор болжээ. Цыши өргөмөл хүүгээ зохих ёсоор шийтгэж чадахгүй байсан болохоор оронд нь бурхан тэнгэр хэзээ нэг цагт гэсгээх ёстой байлаа.

Гуанши хааныг үгүй хийх санаа түүнд нэг бус удаа төрж байсан байж мэднэ. Гэвч тэрээр энэ талаар буурьтай бодож тунгаасан нь үгүй. Тэнгэр бурхны гэсгээлээс айж эмээхээ байя гэхэд үндэсний болон олон улсын түвшинд үүсэх үр дагавраас болж тийм эрсдэлтэй юм хийж болохгүй байв. Уулаас бие муутай Эзэн хаан орчин нөхцөл нь ийн орвонгоороо өөрчлөгдсөнөөс болж ноцтой өвчилжээ. Уламжлал ёсоор дээд тушаалын түшмэд Эзэн хааны эмч оточ нарын тайланг авч, шилдэг сайн эмч нараа ирүүлэхийг мужуудаас шаардаж олон нийтэд зарлаж байв. Эдгээр ажлыг Цыши л Эзэн хааныг үхсэн тухай мэдээ тарвал дэлхий ертөнцийг бэлтгэлтэй байг гэж хийж байгаа юм хэмээн тайлбарлах явдал байв. Гадаад яамыг толгойлж байсан хунтайж Чин Британийн Элчин Клод Макдональд ноёнд хандаж “байдлыг тодорхой болгох”-д туслахыг хүсчээ.2 Клод ноёнтон Элчингийн нэг эмчийг явуулж Эзэн хааныг үзүүлье гэсэн санал тавьсанд хунтайж Чин тэр дор нь зөвшөөрсөн байна.

1898 оны аравдугаар сарын 18-ны өдөр Францын Элчингийн эмч Др. Дэтив (Dr.Detheve) Хориотой хотод иржээ. Эзэн хааныг үзээд биеийн байдал нь үнэхээр муу байгааг хэлэв.3 Өвчний шинж тэмдэг хэмээн хаан толгой эргэх, огих бөөлжис цутгах, амьсгаа давчдах, чих шуугих, гутрах гэх мэтийг тоочсон байна. Хөл өвдөг нь нугараад биеэ даахгүй шахам байжээ. Мөн хуруу нь бадайран мэдрэлгүй болж, юм сонсох нь муудаж, бөөр хавьд нь өвчтэй байгааг хэлсэн аж. Шээсний гаралт нь хэвийн бус байв. Эмч нар хорин долоотой хааныг бөөрний архаг үрэвслээс шалтгаалан шаналж буй хэмээн оношилжээ. Түүний хоёр бөөр гэмтэлтэй учир цуснаас нь бодисын солилцоо бүтээгдэхүүнийг шүүх, усны хэмжээг зохицуулах үүргээ биелүүлж чадахгүй болсон байжээ. Др. Дэтивийн энэ тайлан Эзэн хааны амийг хорлохыг завдсан тухай цуурхлыг түр зуур намжаасан ч Эзэн хаан Гуанши засаг барьж чадахгүй болтлоо хүндээр өвчилсөн гэдэгт хэн ч итгэхгүй байжээ.

Цыши өргөмөл хүүгээ цаашдаа хаан ширээнд суулгаж байхыг хүсэхгүй болжээ. Түүний мэндчилгээг хүлээж авах, өглөөний бараалхлын ёсыг гүйцэтгэх гэх мэт нэг л хэмийн өдөр тутмын хэвшил болсон ажил үйл нь бэлэвсэн хатанд мөнөөх хуйвалдаан хийгээд түүнд хааны гүйцэтгэсэн үүргийг байнга сануулж, сэтгэлийн амар амгаланг олж чадахгүй байлаа.4 Ул болсон ажил үйл түүнийг боссоны дараахан, голдуу өглөөний тав, зургаан цагийн хооронд эхлэнэ. Хаан нүүрээ угааж, хувцсаа өмсөж, гэзгийг нь сүлжсэний дараа тамхи татаж, өглөөний цайгаа хурдхан ууна. Дараа нь түүнийг шар дээвэртэй жуузанд суулган найман эр дамнан Цышигийн ордонд хүргэж өгнө. (Бараа бологсод нь түүний хамаг юмыг авч явна. Хөтөвчийг нь ч мартахгүй.) Дамнуурчингууд жуузыг Цышигийн өргөөний өмнө буулгахад Эзэн хаан хүрэлцэн ирснийг зарлана. Цыши цэх сууж байна. Нэг тайган шалан дээр хоргой торгон олбог дэвсэнэ. Эзэн хаан Гуанши орж ирээд олбог дээр сөхөрч суугаад хаан хүний зүгээс бэлэвсэн хатан хааны амрыг эрж мэндлэх учиртай үгсийг хэлнэ. Хариуд нь Цыши “Хаантан та босно уу” гэж хэлнэ. Тэрбээр босч ойртоод хүү нь эцгээсээ асууж буйн адил ”хаан эцэг өчигдөр оройн зоогоо тавтай барив уу? Амгалан нойрсов уу?” хэмээн асууна. Хатан амгалан гэж хариулаад мөн хааны амгаланг айлтгана. Ингэж байгаад “хаантан та одоо явж амрана уу” гэж хэлнэ. Дараа нь Эзэн хаан Гуанши өөр нэг тасалгаанд Цышигийн цохолттой, өөрт нь танилцуулахаар бэлтгэж тавьсан айлтгал бичгүүд уншина. Бараалхах танхимд тэр хоёр мөр зэрэгцэн суухад хоёр талд нь хаан ширээний ойр байх эрх бүхий ордны шилэгдмэл харуулууд зогсоно. Тэдний нэг нь Цышигийн ах ван Гүйшиан (Guixiang) байв. Бараалхах үеэр хаан ярих нь ховор, ярилаа ч гэсэн их л бол улиг болсон цөөн асуулт бувтнах нь бараг дуулдахгүй.

Ийм л ёслол өдөр бүр давтагдана. Цыши Эзэн хааныг ордны хаа нэгтээ харагдахад ч уур нь хүрнэ. Хаан зуузан хөвөнтэй өмд болон дээгүүр нь үл мэдэг хар бараан дээл өмсөх дуртай учир гоёмсог хувцасласан ордны авхай нар болон үнэт гоёл чимгээ зүүсэн бэлэвсэн хатны дэргэд онцгойрч харагдана.5 Нэг удаа тэрээр нуурын орчмын газарт тарианы шан татах ёслолд оролцож, анжисны шарыг өөрөө хөтөлж, тухайн жилийн анхны шанг татаж ёсыг гүйцээгээд мөн л нөгөөх бүдэг бараан хувцастайгаа ордны өнгө алагласан ямбаны хувцсаа өмссөн түшмэдийн дунд зогсож байгаа нь холоос ялгаран харагдаж байв. Түүний суух өрөө тасалгаанд ч тансаг эд хэрэглэл гэхээр ямар ч юм байхгүй. Ийм хомс тачир байдал нь ганц өөрийнх нь дур зоргоос болоогүй, тайган нар нь ч бас түүний тав тухад төлийлөн санаа тавьдаггүй байснаас болсон байж мэднэ. Сүүлд өрнийнхөн ордонд ирэх нь олшрох үед Гуаншид тэнгэрийн хөвүүний адилаар хандаж харилцахгүй байгаа нь ажиглагджээ. “Түүнийг байхад тайган нар номхон хүлцэнгүйгээр өвдөг сөгдөж ёслохгүй байв... Гадаадынхнаас өөр түүний амрыг эрэх юм уу, салах ёс гүйцэтгэхдээ бөхийн ёсолж буй хүнийг би хэзээ ч хараагүй. Гэтэл бэлэвсэн хатан хаантай уулзахдаа төрийн зүтгэлтнүүд ч, тайган нар ч ялгаагүй бүгд л тухай бүр өвдөг сөгдөн ёсолж байсан болохоор дээрх байдал нь бүр ч гайхмаар байсан юм.[1]6

Эзэн хаан Гуанши өчүүхэн ч уурсаж бухимдсан байдал үзүүлдэггүй байв. Олноороо тоглож наадах үеэр хамт тоглож буй тайган нар нь түүнийг шоолж даажигнахад ч уурладаггүй байв.7 Энэ нь түүнийг тэнэг маанаг байдал үзүүлж байгаад цаг нь ирэхийг хүлээж байгаа байх гэж олон хүнийг бодуулахад хүргэжээ. Америк зураач эмэгтэй Кэтрин Карл мэтийн зарим хүн туяхан эмзэг зөөлөн хааныг “инээмсэглэхэд сфинкс (хүн толгойтой чулуун арслан)-тэй төстэй ямар нэг юм түүнд байгаа нь харагддаг... Нүүр царай нь биеэ барьсаар байгаад бүр идэвхгүй, бараг хөшсөн шинжтэй болсныг харуулна”.8 Хараа хурц, ажигч Цыши хүртэл тэрхүү идэвхгүй, юу ч үл илэрхийлэх багны цаана чухам ямар санаа бодол эргэлдэж байгааг огт гадарлахгүй байжээ. Гэрийн хорионд байхдаа өрнийн ном судрын орчуулга, хятадын сонгомол зохиол бүтээл уншиж, уран бичлэг оролдон сургуулилж, хөгжим тоглодог байв.9 (Гунигтай аялгууг таалдаггүй гэж өөрөө хэлж байжээ). Урьдын адил цаг задалж угсардаг, нэг удаа эвдэрхий хөгжим тоглуулагчийг оролдсоор байгаад ажилладаг болгосноор барахгүй дууны нөөцөд нь нэгэн хятад дуу нэмэн оруулж чадсан аж. Гэвч түүний хамгийн дуртай зүйл нь хуудас цаасан дээр чөтгөр шуламсны маягтай дүрс зурах явдал байжээ.10 Тэгээд ард нь хуйвалдааныг нь илчилж, өөрийг нь баривчлагдахад хүргэсэн хүн болох генерал Юаний нэрийг ямагт бичдэг, хуудсуудаа хананд нааж байгаад хулсан сумаар буудаад баахан нүх болсон зургаа сүүлд нь жижиглэн хэрчиж хаядаг байжээ.

Чухам юу нь үнэн байв? Эзэн хаан Гуанши үнэхээр л зальт үнэг Кангийн дайчилсан аврагчид Японы дэмжлэгтэйгээр ирж аврахыг хүлээж байв уу? Ийм санаа бодол Цышиг балмагдуулж байв. Тэрээр 1899 онд Японыг амарлиулахын тулд нэгэн заль зохиож үзэж байлаа. Өргөмөл хүүгийнхээ нэгэн адил өөрөө ч бас Японтой ойр дотно харилцаатай байхыг чухалчилдаг гэж япончуудад ойлгуулахыг хичээсэн байна.11 Тэгээд хоёр түшмэлийг Японд томилон одуулсанд өнөөдүүл нь очоод сонин хэвлэлд ярилцлага өгч, үг хэлж бэлэвсэн хатан хаан Японтой холбоо барих даалгавар өгсөн гэж тайлбарлаж явжээ. Тэднийг Японы Эзэн хаан хүлээж авсан бөгөөд ерөнхий сайд асан Ито боломж гарч байгааг ойлгож Эзэн хааны зөвлөхөөр Хятадад даруй очиход бэлэн байна гэж мэдэгджээ. Гэвч мөнөөх хоёр элч давс хужрыг нь хэтрүүлчихгүйн тулд ярьсан хэлснээсээ буцаж ухарсаар санасандаа хүрсэнд Японы хэвлэл тэднийг “хачин хүмүүс юм” гэж бичиж байлаа. Европчууд Цышиг элч төлөөлөгчөө шилж сонгохдоо алдсан юм байна, “яагаад гэвэл тэрхүү бүрэн эрхт төлөөлөгчид нь бидний мэддэг шар арьстнуудаас огт өөрөөр аяглаж, ажил үүргээ хайхрахгүй зөнд нь хаяжээ...” гэж боджээ.12 Японы удирдлага Цышиг үнэхээр ийм санал тавьж байж мэдэх юм гэж бодсон ч мөнөөх хоёрын аашилж аяглаж байгааг үзээд гайхаж хоцроод саналд нь хариу өгөөгүй байна. Цышигийн энэхүү явуулга япончуудыг самууруулсан бололтой байсан бол Орос улс, бас Хятадын олон нийтийн санаа бодол түгшүүрт автжээ. Учир юун хэмээвээс дээрх явдал Хятадын засгийн газар Японтой бохир наймаа хийхээр санаархаж буй мэтээр ойлгогдсон байна. Энэ нь үнэхээр ч болхи ажиллагаа байсан агаад уг нь Цыши ийм юм хийх хүн биш билээ. Ийм зүйл хийх санаа сэдэж Цышиг ятган зөвшөөрүүлсэн хүн болох байцаагч Чонеи (Chongyi) уг хэргийн золиос болж хамаг бурууг өөртөө хүлээж албанаасаа халагдсаныг олон түмэнд зарласан байна. Энэ бүх явдал нь Цышигийн ухааны цараа явцуурч ирснийг илтгэнэ.