Эхлээд өмнөд хөршийн удирдагч, араас нь умарт хөршийн тэргүүн Монголд ирэх нь байна. Олны яриагаар бол В.Путин ерөнхийлөгч манайд бензинээ зүгээр өгөхөөр, Ши Жинпин дарга  манай нүүрсийг зүггүй өндөр үнээр авахаар ирэх бололтой. Ингээд өөрийн юмаа үнэтэй зарж, өрөөлийн юмыг үнэгүй авсан цагт бид ч жаргалын замдаа шуудрах аж.

Үнэхээр ч хүнээр юмаа хийлгэхээрээ компанийх нь хагасыг зүгээр авна гэдэг, хөрөнгө аваад ирвэл хөөж явуулаад юмыг нь булаах гэдэг бидэн шиг улсад хөгжлийн зам гэж байдаг бол энэнээс өөр зам байх учиргүй. 

Оюу толгойгоо оршуулахдаа тулчихсан, таван толгойгоо тараахдаа хүрчихсэн гэж байгаа. Барууны хөрөнгө оруулагчдыг хөөчихсөн. Хятадын бус хөрөнгө оруулагч болгоныг “хятадын тал” гэж хөөж явуулсаар байгаад  Хятадаасаа өөр сонголтгүй болчихсон. 

Оростойгоо ч эвээ олсон юм байхгүй. Оросоосоо баахан айна, оросууд ч өөрөөс нь айхгүй байвал их гомддог гэдгийг бас мэднэ. Гэвч манай бизнес-улс төрийн бүлгүүд оросуудаа бас гол гаргана. Эргээд түүнийгээ оросуудаас айсан, оросууд айлгасан аятай ойлгуулна. Оросыг буруушаахаас бүгд зүрхшээх тул нурсан төсөл, бүтээгүй хөрөнгө оруулалтын асуудлыг хэн ч сөхөхгүй. Яг нарийндаа оросуудаас айдаг дүр үзүүлэхээс бус яаж ч хулхидахаас сийхгүй. Тээр жил Асгатын мөнгөний ордыг оросуудтай хамтарч ашиглана гэж дээд хэмжээнд тохирчихоод, яаж хуурлаа?

Хятад түншээ ч гол гаргана. Хятад ажилчин авчирч барилга бариулчихаад, цалин хөлсөн дээрээ тулмагц  “Таминь ээ, хятадууд зөвшөөрөлгүй ороод ирчихсэн байна. Манай эх орныг эзэллээ. Авраарай” гэж хашгиран, төртэйгээ хамжиж хөөлгөнө. Нууцаар хил давж ирсэн хятадууд, монгол хүний барилгыг хулгайгаар барьж байсан болж таараад байгаа юм. Хүнийг яаж хорлохоороо ингэдэг юм, бүү мэд.

Ингэлээ гээд буруутахгүй, харин ч чөлөөлөгч, эх оронч болно. Ер нь бол хятадад хандах хандлага, хардлага хоёр эрүүл бус болсон. Тэднийг монголын нүүрсийг худалдаж аваад эхлэхээр “хятадууд хайран сайхан нүүрсийг минь зөөгөөд барлаа” гэж халаглана. Больчихоор нь “хятадууд нь манай нүүрсийг авахгүй зориуд боож үнс болголоо” гэж хангинана. ХХ зууны дундуур “Зөвлөлтийг хэн сайн мэдэх вэ” гэдэг зохион бичлэгийн уралдаан байнга болдог байсан. Өдгөө  сэдвээ өөрчилж “Хятадыг хэн сайн муулах вэ” нэртэй болчихоо юу гэмээр.

Энгийн хятад иргэнийг бүү хэл элчин зөвлөхийг нь балбасан хэрэг гарна. Энэнээсээ илүү аймаар нь хятадын тал энэ бүхний хариуд яах ч үгүй байгаа явдал. Яах гээд яах ч үгүй байгаа юм бол, юун дээр нь хүртэл дэврээж байгаад хөдлөх гээ юм бол, гэхчлэн бодохоор үнэхээр аймаар байдаг. Ямарч байсан биднээс айсандаа хөдөлж чадахгүй байна гэж үгүй...

Бидэнд барууны хөрөнгө оруулагчид итгэхээ байсан, хятад ч итгэхээ байсан, орос ч итгэхээ байсан гэхээр муухай сонсогдоод байна. Арай гоёор “барууныхан ч, хятадууд ч, оросууд ч бидний тухай маш бодитой ойлголттой болсон” гэвэл зүгээр ч юм уу!

Ийм үед бид өөрсөндөө  итгэхээс өөр замгүй. Гэтэл манайхан бие биедээ хэр итгэдэг билээ?  Хүн болгон өөрийгээ цэвэр цусны монгол гэдэгт эргэлздэггүй шигээ, сөргөлдсөн болгоноо “хужаагийн эрлийз” гэдэгт мөн л эргэлзэхгүй. Цаадахь нь яаж зүгээр өнгөрөөхөв, эргүүлээд  хужаагаар нь дуудна. Хөндлөнгөөс нь харвал хоёр “хужаагийн эрлийз” бие биенээ цоллоод байгаа аятай.  Хэн нь “жинхэнэ жогорхой” юм бол, бүү мэд. Нэг ийм үлгэр байдаг даа. Сэргэлэн хаантан хулгайчийг барих арга сэдэж, нэг хөмсгийг нь сэм хусдаггүй юу. Тэгээд маргааш нь өглөө нь “өрөөсөн хөмсөгтэй хүнийг бариад ир” гэтэл бүх хүний өрөөсөн хөмсөг байдаггүй. Хаанаасаа ч сэргэлэн хулгайч нь сэжиг авмагцаа бүх хүний хөмсгийг хусаад амжсан байдаггүй юу?  Өнөөдөр ч “эрлийз” хоч зүүгээгүй монгол хүнийг олох ч мөнөөх өрөөсөн хөмсөгтийг эрэхээс өөрцгүй болсон доо. Энэ мэтээс болоод монголчууд бие биедээ итгэдэггүй болсон.

Ингээд харахаар нааштэй гэхээр юм гагцхүү бурхан үлдсэн мэт. Бид бурханаас барууны хөрөнгө оруулагчдыг ивээхгүй, хятадыг хайрлахгүй, оросуудыг харж үзэхгүй, нөгөө нэг монгол(өнөө эрлийз)-д нь тал өгөхгүй хаяад зөвхөн өөрийг нь ивээхийг гуйна. Бурхан биднийг яах бол?  Хэрвээ тэр барууныхныг ч, хятадуудыг ч, оросуудыг ч, үлдсэн зарим монголчуудыг, ер нь эх болсон зургаан зүйл хамаг амьтныг үнэнгээсээ хайрладаг байвал яах билээ. Хайртай болгоноо нулимж хаяад зөвхөн өөрийг нь сонгох тухай мөргөл залбирал минь түүнд ямархан сонсогдох бол?

Одоо өөртөө итгэх л үлдсэн. Өөртөө итгэх цаг ч болсон. Өөртөө итгэдэг хүн бусдад итгэдэг. Бусдын өгч чадах юманд, бусдаас авч болох юмны хэр хэмжээнд итгэдэг. Өөртөө итгэдэг хүнд нөгөө бусад итгэдэг.

Үргэлж лус савдаг, сайн хаан, ивээгч гүрэнд найдаж ирсэн бид нар өөртөө найдаж амьдрах учиртайг ухаарахын тулд энэ бүхнийг туулсан ч юм болов уу?  Хамаг зовлон бид өөртөө, өөрийнхээ бүтээн босгох чадварт итгэдэггүйгээс үүдэлтэй. Өрөөл нэгэн хаа холоос ирж, хамаг байдгаа бидэнд зориулах аятай санадагаас бас эхтэй. Жижиг гэхээргүй зүтгэлтнүүд хүртэл “Гадаадынхан өөрийнхээ эрх ашгийг чухалчлаад байна” гэж ярих, ярих төдийгүй олон түмнээс өндөр үнэлэлт авах аж. Өөрийнхээ эрх ашгийг умартсан нэг галзуу солиотой амьтан нь л биднийг аврах гэж хаа нэгтэйгээс морь унаж, мод тохсоор ирэх нь ээ, янз нь. Талууд өөр өөрийн эрх ашгийг илэрхийлэн ярьсаар хамгийн бодитой огтлолцол дээр л тохироо бий болдог байлгүй дээ.

Үнэгүй, өртөггүй юм гэж үгүй.  Манжийн хааны пүнлүү, Зөвлөлтийн тусламж бүгд өөрийн өртөгтэй, үнэ цэнэтэй байсан. Хэн нэгний юмыг зүгээр авах боломж олдож байгаа  бол оронд нь түүнээс их юмаа зүгээр өгөх учиртай болж байгаа л гэсэн үг.

Бид хоёр хөршөө ч, барууныхныг ч (хэрвээ тэд эргэж харвал шүү дээ) өөрөөр харах цаг болсон. Хэн нь бидний аврагч биш, бас дайсан биш. Юмаа зүгээр өгдөг эрүүл хүн байхгүй. Хэдэн жилийн өмнө оросын төлөөлөгч “Үнэгүй юм зөвхөн хавханд байдаг” гэсэн ярилцлагыг монголын хэвлэлд өгч байсан. Онцгүй сонсогдож байсан ч гэсэн хүний юмыг зүгээр авах гэсэн онцгүй санаархалд маань дургүй нь хүрэхдээ л хэлсэн үг. Бидний ааш араншин, хандлага  эцсийн эцэст хавхнаас өөр сонголтгүй болгож байгааг ний нуугүй хэлсэн анхны гадаад хүн шүү, баярлалтай нь.

Манай хоёр хөршийн тэргүүнүүд ээлж дараалан ирэх нь.  Бид хөгжлийнхээ, хандлагынхаа шинэ үеийг нээх гэж байна. Шинэ хандлагын хувь заяа бол хуучнаасаа хэр зэрэг татгалзснаас хамаарна. Бидний шинэ хандлага, шинэ боломж хөгжлийн шинэ зам нээнэ.

Харин  тэнгэрээс аврагч бууж ирэхгүй. Гэвч “Аврагч ирэхгүй” гэдэг бол сайн мэдээ. Учир нь бид өөрөө өөрсдийгээ аврах учиртай гэдгийг ухаарна. Үнэнийг ухаарахаас илүү аврал гэж үгүй.