Ерөнхийлөгч буруу далбаанд....
Ойрд сонгуулиа сайхан хийцэн манай эрхэм хүндэт улсын их хурлын гишүүд ажил багатай байгаа болтой. Хуралдаа цөөхүүлээ сууж бие биенийхээ кнопыг дарсан шигээ хуулиудыг яралктал баталж байгаа гэнээ.
Ойрд сонгуулиа сайхан хийцэн манай эрхэм хүндэт улсын их хурлын гишүүд ажил багатай байгаа болтой. Хуралдаа цөөхүүлээ сууж бие биенийхээ кнопыг дарсан шигээ хуулиудыг яралктал баталж байгаа гэнээ. Түүн дотроо наадмын бөхийн тухай хууль баталж орхиж. Нэг талаас хархад сайхан хэрэг. Бүхэл бүтэн бөхийн спорт маань сайхан монгол улсын хуулиар зохьцуулагддаг байна гэдэг омогшмоор. За эхлээд хэдэн минут өрж зогсоно. Тэгээд буцаж босож данхтай цайнаасаа хэд хэд гүд хийтэл балгана, дахин өрнө. Зэрэг унасан мэт болвол зэрэг дэвж гүйлдэнэ гээд ямарч заалт байгаан билээ чөтгөр бүү мэд. Уншаагүй болхоор сайн мэдэхгүйм баар саванд омог бардам зан гаргаж хэн нэгнийг дэлсэхээсээ ичихгүй байх үүрэгтэй ч гэж байгаам билүү. Ямар ч байсан жиргээгээр яваа хов живийг сонсохнээ түрүүлээгүй ч тэд давбал аварга цол олгоно гэх мэт байсан гэх. Үүнийг баталсан байхад манай их хурлын гишүүд цаашдаа юу ч баталхаас сийхгүй амьтад болсон болтой гэж хардаж болох юм. Тухайлбал наадамд тасралтгүй 10 удаа нэг давбал нэг давсан аварга, завсар ороод хэд хэдэн удаа хоёр давсан бол хоёр давдаг хотойхгү аварга гэж цол олгий гэх мэт санаа гаргахаас сийхгүй. Учир нь нутгийх нь бөх дүү нүдэнд нь харагдаад ганц кноп дархад ер нь юу унах вэ дээ гэж эрс шулуун бодож мэднэ. Мөнчиг цаашдаа нутгаас төрсөн бөхдөө тухайн 4 жилд их хуралд суугаа нэмэржит гишүүний нэрэмжит аварга цол олгий гэж ч мэдэх улс. Цаашдаа сонгуульд нэр сүрэнд нь хэрэгтэй байхгүй юу. Саяны ерөнхийлөгчийн сонгуулиар Ба аварга олон санал авсан нв манай бөхчүүдийн нэр хүнд сүрлэг байгаагын илрэл.
Гэхдээ нэг гомдмоор юм нь наадмын тухай өөр хэлэлцмээр юм баймаар санагдахын. Наадам бүрээр л билет авах гэж ард түмэн нь чи биедээ тулж билэт шаглаж оочэрлож муугаа үзэж байхад эрхэм гишүүд цонхоороо харан инээлдэж суудаг байхдаа. Аргагүй дээ өөрснөө дан урилга авчдаг юм чинь дарга болсоныхоо хүчийг мэдэрч ард түмэн шиг оочерлоогүй дээ сайхан байдаг биз. Эсвэл бүүр аймаар хардвал наадмын билет шагладаг улстай айхтар тохироотой байж магад. Бид энэ наадмын билетийг үаавал оочерлуулж зарнаа. Онлайнаар эднүүсээр заруулкуу ээ. Тэхээр таанар очоод сайхан шаглаад надаа 10 хувиа өгчөөрэй ч гэдэг юмуу. Тэрнээс биш захын хамтлаг дуучин билетээ утсаар захиалаад хүргэж өгөөд, шал өөр түвшинд байхад бүхэл бүтэнмөнгөтэй улс байж ийм юм хийчиж чадахгүй байна гэхэд итгэхэд бэрх. Тэхдээ л мөнгөндөө харам шүү дээ. Цэнгэлдэхийн зөвхөн дарга нар суудаг хэсэгтээ дээвэр хийчээд ард иргэдээ наранд цохиулаад бороонд нороод суужээ гэдэг улс шүү дээ. Уг нь хйичэхэд мөнгө бол байгаан хүй долоон худагт жилдээ нэг удаа зогсох 5000 машины зогсоол л барьсан мөнгөтэй монгол болчоод байгаа шүү дээ бид.
Хувийн хэвшилийн ард хоцордог бас нэг жишээ гэвэл далбаа. Манай улс төрийн далбааны өдөртэй болоод хэдэн жил болоодхож. Жил бүр хэрээрээ тэмдэглэж иржээ. Хэрээрээ ч гэж ёстой л төрийн ёслол хүндэтгэлийн баяр гэдэг нь тэр байхдаа. Тэлвизээр хэдэн мэдээ тэгээд хэдэн дарга нар, түүхчид төрийн далбааны талаар яриад бүх юм дуухаа. Бас ч дуусаагүйн байнаа талбай дээр төрийн далбаагаа гаргаж ирээд хүндэт харуулын цэрэг барьж зогслоо дарга нар гарж ирлээ. Ганц нэг ёс үйлдлээ. Ингээд ёстой бүрэн утгаараа дуусаж байгаа хэрэг. Ард иргэд бид нэг бас хөөрхөн тэрүүхэндээ догдлоод наадмын өмнөх битүүний өдөртөө баярлчих гээд хараад байдаг яаж баярлах ухаанаа олохгүй байсаар бие биенлүүгээ ангай харж байгаад өнгөрөөчдөг. Энэ жил харин онцлогтой төрийн далбааны өдрөөр шинэ ерөнхийлөгч маань тангарагаа өргөх нээ. Шинэ ерөнхийлөгчийн тангараг бол төрийн далбаатай салшгүй холбоотой. Ер нь манай улс төрчид бүгд л төрийн далбаатай салшгүй холбоотой доо. Улс төрч битгий хэл улс төрч болох гээд нэр дэвшиж байгаа бүгд төрийн далбааныхаа өмнө зургаа авхуулдаг. Даанч эргэж хардаггүй болхоос биш. Уг нь нэг эргэж хараад зүтгэх гэж байгаа төрийн далбаа нь ямархуу юм болхыг хараад авбал. Тэгээл болсон болоогүй хужаад буруу зөрүү хийсэн далбааны өмнө зогсож байдгаа мэддэг болуу даа.
Энэ жилийн энэ наадам далбааны хувьд их онлог болохнээ. Сагсуураал бид чинь машиндаа, гэртээ, гартаа төрийн далбаагаа бариул тэрүүхэндээ монгол гэдгээрээ онгироод явмаар санагддаг. Үүнийг ч бид бүүр хийгээд заншиж. Даанчиг балиар эрээний наймаачид ноолийн цааснаас ч хямдханаар хийгээд хот бөөстүүлчихийн. Олимпийн аваргатай болход яаав аль хэдийн аврага болхыг мэдсийм шиг баахан худлаа балиар юм зараагүй юу. Бэлэн байсымуу хаашаан. Тэр нь тэгээд бүгд буруу. Гал нь цэцэг шиг, загас нь буруу зөрүү харцан бүгд өөр өөр өнгөтэй гээд. Хальт хархад манай далбаа хавьцаа л харагдаж байвал болоо гэж боддым шиг байгаан. Манайхан ч бас тэгэж бодож аваад байх шиг. Уг нь манай үндсэрхэг энээ тэрээ гэдэг улс бол буруу бүрийг урж тасдаад явсан ч болхын байгаан. Уг нь жоохон голж шилээд нэг адил далбаа хэргэлдэг болчуул тээ. Төрийн ордон дээр байгааг, цэнгэлдэхийн хойно байгааг одоо цэнтрал таавэр дээрээс мөн томыг унжуулна гэнэ. Энэ цэнтраалых лайтай том юм байхын гэсэн. Бас тэр вива сити билүү хямдрал зарлаж 120-с яармаг хүртэл түгжрүүлдэг хороолол төрийн далбааны баяр хийж байгаа гэнэ. Төрийн хийгээгүйг хувийн хэвшил хийчкээд байна гэж хэлээгүй юу. Төр ийм стандарттай далбаа байдын иймийг л хэрэглээрэй гэж уриалаад эрээнээс лдалбаа орхыг хориглосон ч яадын ер нь. Тэр Магнай дарга шуудай мод ийм байх ёстой гэж байхаар далбааны стандарт хаа байна гэж тэмцвэл эрүүл мэт. Шуудайны том жижиг үнэ ямар байх нь авжаагаа заржаагаа хүний л сонголт баймаар. Хэдүүлээ энэ бүгдээ харжаагаал зөвийг нь авчмаар байгаан. Ядаж ерөнхийлөгч маань буруу зөрүү далбаанд тангараглаж фб твийтэрээр нэг ониг болох вий гэж сануулжээн. Бүгд нэг далбаатай болчуул уг нь сайхан. Дээр гарчиг зэвүүн болсон байгааздээ. Яг буруу далбаанд мөргөчиж гэж байгаам шиг.
Гэхдээ нэг гомдмоор юм нь наадмын тухай өөр хэлэлцмээр юм баймаар санагдахын. Наадам бүрээр л билет авах гэж ард түмэн нь чи биедээ тулж билэт шаглаж оочэрлож муугаа үзэж байхад эрхэм гишүүд цонхоороо харан инээлдэж суудаг байхдаа. Аргагүй дээ өөрснөө дан урилга авчдаг юм чинь дарга болсоныхоо хүчийг мэдэрч ард түмэн шиг оочерлоогүй дээ сайхан байдаг биз. Эсвэл бүүр аймаар хардвал наадмын билет шагладаг улстай айхтар тохироотой байж магад. Бид энэ наадмын билетийг үаавал оочерлуулж зарнаа. Онлайнаар эднүүсээр заруулкуу ээ. Тэхээр таанар очоод сайхан шаглаад надаа 10 хувиа өгчөөрэй ч гэдэг юмуу. Тэрнээс биш захын хамтлаг дуучин билетээ утсаар захиалаад хүргэж өгөөд, шал өөр түвшинд байхад бүхэл бүтэнмөнгөтэй улс байж ийм юм хийчиж чадахгүй байна гэхэд итгэхэд бэрх. Тэхдээ л мөнгөндөө харам шүү дээ. Цэнгэлдэхийн зөвхөн дарга нар суудаг хэсэгтээ дээвэр хийчээд ард иргэдээ наранд цохиулаад бороонд нороод суужээ гэдэг улс шүү дээ. Уг нь хйичэхэд мөнгө бол байгаан хүй долоон худагт жилдээ нэг удаа зогсох 5000 машины зогсоол л барьсан мөнгөтэй монгол болчоод байгаа шүү дээ бид.
Хувийн хэвшилийн ард хоцордог бас нэг жишээ гэвэл далбаа. Манай улс төрийн далбааны өдөртэй болоод хэдэн жил болоодхож. Жил бүр хэрээрээ тэмдэглэж иржээ. Хэрээрээ ч гэж ёстой л төрийн ёслол хүндэтгэлийн баяр гэдэг нь тэр байхдаа. Тэлвизээр хэдэн мэдээ тэгээд хэдэн дарга нар, түүхчид төрийн далбааны талаар яриад бүх юм дуухаа. Бас ч дуусаагүйн байнаа талбай дээр төрийн далбаагаа гаргаж ирээд хүндэт харуулын цэрэг барьж зогслоо дарга нар гарж ирлээ. Ганц нэг ёс үйлдлээ. Ингээд ёстой бүрэн утгаараа дуусаж байгаа хэрэг. Ард иргэд бид нэг бас хөөрхөн тэрүүхэндээ догдлоод наадмын өмнөх битүүний өдөртөө баярлчих гээд хараад байдаг яаж баярлах ухаанаа олохгүй байсаар бие биенлүүгээ ангай харж байгаад өнгөрөөчдөг. Энэ жил харин онцлогтой төрийн далбааны өдрөөр шинэ ерөнхийлөгч маань тангарагаа өргөх нээ. Шинэ ерөнхийлөгчийн тангараг бол төрийн далбаатай салшгүй холбоотой. Ер нь манай улс төрчид бүгд л төрийн далбаатай салшгүй холбоотой доо. Улс төрч битгий хэл улс төрч болох гээд нэр дэвшиж байгаа бүгд төрийн далбааныхаа өмнө зургаа авхуулдаг. Даанч эргэж хардаггүй болхоос биш. Уг нь нэг эргэж хараад зүтгэх гэж байгаа төрийн далбаа нь ямархуу юм болхыг хараад авбал. Тэгээл болсон болоогүй хужаад буруу зөрүү хийсэн далбааны өмнө зогсож байдгаа мэддэг болуу даа.
Энэ жилийн энэ наадам далбааны хувьд их онлог болохнээ. Сагсуураал бид чинь машиндаа, гэртээ, гартаа төрийн далбаагаа бариул тэрүүхэндээ монгол гэдгээрээ онгироод явмаар санагддаг. Үүнийг ч бид бүүр хийгээд заншиж. Даанчиг балиар эрээний наймаачид ноолийн цааснаас ч хямдханаар хийгээд хот бөөстүүлчихийн. Олимпийн аваргатай болход яаав аль хэдийн аврага болхыг мэдсийм шиг баахан худлаа балиар юм зараагүй юу. Бэлэн байсымуу хаашаан. Тэр нь тэгээд бүгд буруу. Гал нь цэцэг шиг, загас нь буруу зөрүү харцан бүгд өөр өөр өнгөтэй гээд. Хальт хархад манай далбаа хавьцаа л харагдаж байвал болоо гэж боддым шиг байгаан. Манайхан ч бас тэгэж бодож аваад байх шиг. Уг нь манай үндсэрхэг энээ тэрээ гэдэг улс бол буруу бүрийг урж тасдаад явсан ч болхын байгаан. Уг нь жоохон голж шилээд нэг адил далбаа хэргэлдэг болчуул тээ. Төрийн ордон дээр байгааг, цэнгэлдэхийн хойно байгааг одоо цэнтрал таавэр дээрээс мөн томыг унжуулна гэнэ. Энэ цэнтраалых лайтай том юм байхын гэсэн. Бас тэр вива сити билүү хямдрал зарлаж 120-с яармаг хүртэл түгжрүүлдэг хороолол төрийн далбааны баяр хийж байгаа гэнэ. Төрийн хийгээгүйг хувийн хэвшил хийчкээд байна гэж хэлээгүй юу. Төр ийм стандарттай далбаа байдын иймийг л хэрэглээрэй гэж уриалаад эрээнээс лдалбаа орхыг хориглосон ч яадын ер нь. Тэр Магнай дарга шуудай мод ийм байх ёстой гэж байхаар далбааны стандарт хаа байна гэж тэмцвэл эрүүл мэт. Шуудайны том жижиг үнэ ямар байх нь авжаагаа заржаагаа хүний л сонголт баймаар. Хэдүүлээ энэ бүгдээ харжаагаал зөвийг нь авчмаар байгаан. Ядаж ерөнхийлөгч маань буруу зөрүү далбаанд тангараглаж фб твийтэрээр нэг ониг болох вий гэж сануулжээн. Бүгд нэг далбаатай болчуул уг нь сайхан. Дээр гарчиг зэвүүн болсон байгааздээ. Яг буруу далбаанд мөргөчиж гэж байгаам шиг.
