За юу юугүй сонгууль боллоо. Тэхээр сонгуулиар занимаалдсан юм бичкүү бол л горьгүй шүү дээ. Би сонгууль бүрийн өмнө өөрийхөө сонголтоор гайхуулж юм бичиж байж. Тэр маань ч өөрчлөгдөөгүй л явна.

МАН намын “Ахын эзгүй”-д гээд реклам их гаржээн. Нөгөө ах нь болох МАН нам байхгүйд баларч байгаа тухай.  Миний төсөөлж буй том ах бол хамаг байдгаараа тансагласан амьтан. Өөрөө ажил хийхгүй гэр орныхныхоо мөнгийг хурааж авж өөрийгөө тансаглуулсаар ирсэн хүнд гар. Гэр орон худгаас ус авж нүүрс түлж хэцүү байхад өөрөө нууцаар дулаан байранд суусан бэртэгчин мэт л санагдаж байна.  Тэгсэнээ бэлэн сайхан орлогоосоо татгалзаж чадахгүй эргэж гэртээ ирэх гэж зүсээ хувилгаж байгаа. Хорин жил биднийг ямар байдалд байлгав, хорин жил бидний хөрөнгөөр яаж тансаглав, хорин жил газар нутагаа уул уурхай гэж ямар байдалд оруулав ийм нөхөр эргээд ирьэе гэхэд итгээд тосход хэцүү дээ. Хамгийн хорлонтой нь зөвхөн өөрөө тансаглаад бусад нь үгээгүй байсаар ирсэнд л байгаам шүү дээ. Идэж ууж болноо ядаж хийж бүтээгээд үлдсэнийг нь идэж уу гэмээр. Гэвч идэж уух бол асар их шуналын үр дүн тул юу ч үлдээлгүй идэж уудаг болтой. Ардчилсан нам ялж ард түмэн нэг л ирээдүйдээ итгэж эхэлж байна. Дарга нартаа үгээ хэлж асуудлаа шийдүүлдэг болж байна. Бат-Үүлээ манай хашаанд нохой баачлаа цэвэрлээчээ арай чдээ гэдэг болж. Хуучин бид өөрийх нь газрыг дээрэмдээд өнгөрч байхад дарга хүн аргагүй шүү дээ гээл сууж байдаг байж дээ. Одоо бид алийг нь соннгохоо шийдэх болж.

Миний анхны сонгуулийн дурсамж бол их бараан. Гудамжны үзүүрт тоглож байсан нэг хачин өвгөн гарч ирсэнээ учир зүггүй загнаад. Уг нь бол ноорхой хувцастай энд тэнд дандаа хэрүүл хийж явдаг идвэхтэн маркын өвгөн байсын. Тэгсэн сонгуулийн өдөр гангалж одон медалаа зүүчихсэн жигтэйхаэн юм гарж ирээд загнаж байна. Таануус гэр гэртээ ор, сонгуулийн өдөр гадаа зэрлэгтэж танхайраад хулигаанууд гэж ирээд таягтаж тарааж билээ. Арав хүрэхтэй үгүйтэй хүүхдүүдийн танхайрал ч гэж юу байхав сонгуулийн өдөр гадаа зогсож болдогүй нь ч ямар учиртайн. Юутай ч их л түгшүүртэй юм болох нь гэж айж гэртээ орж билээ. Үүнээс хойш мөн ч олон сонгууль өнгөрлөө дөө хөөрхий. Тэхдээ нөгөөх л хөгшчүүл одон тэмдэгээ зүүж баяр ёслолын байдалтай гарж саналаа өгдөг хэвээрээ залуус нь нэг өдөр сайхан амраад авий гээд гэртээ үлддэг хэвээрээ. Сонгууль бол өвөө нарын баяр ёслол юм шиг ажил гэж бодсоор л байх юм даа. Би бол харин харин ч энэ жил сайн өгнө гэж боджоогоо. Өвөө эмээ нар одон медалаа зүүж явдаг бол би юунаас дутхав гэж бацаан байхад авжээсэн ганц баярын бичгээ энгэр дээрээ зүү утсаар тогтоочоол гардаг. Энэ бол юу ч биш үүнийг харсан манай тэндхийн тамирчин залуу бүх цомоо усны тэргэн дээр түрээд гарч л байсан. Сонгууль өгхөд одон медал авсан шагнал их чухал санагддаг юм. Залуус ийм идвэхтэй л байх хэрэгтэй.

Идвэхтэй байхаас ч аргагүй. Гадаадын том кампаанууд сонгууль өгсөн хүнийг хариуцлагтай мээн хэмээн үзэж ажилд авах сонирхолтой байдаг гэнэ. Гайгүй хүүхнүүд ч сонгуулиа өгсөн хүнд дуртай байдаг гэнүү их хариуцлагатай өөрийхөө төлөө явдаг нөхөр байна гэж үнэлдэг гэнээ. Өгөөгүй нөхдийг болбоос нөгөө ажилдаа ч ийм хам хум байж таараа гээд хаяад явдаг гэхийн. Хүүхэдүүд хүртэл аав ээжтэйгээ сонгууль өгсөнөөр гайхуулж, аав ээж нь сонгууль өгөөгүй хүүхдүүд ичдэг цаг ирж байна гэнэ.

Ийм нөхцөлд залуусаа төр барих эрхээ эдлээд сонгуулиа өгөөрэй дөө. Тэхгүй гэртээ гонжроол хэвтээл байвал настайчууд өөрт таалагдсандаа өгөөд тэд нь настайчуудад таалагдах шийдвэр гаргаад эцсийн дүндээ залуус бид л хохирдог шүү дээ. Тухайлуул бар савыг 12 цагаас хаалгаж залуусыг шөнө дунд согтуугаар гудамжинд гаргаж, шагын архинд оочерлуулж, залуусыг гэртээ архидаж зодолдож олон залуусыг шоронгын хаалга татуулах шийдвэр хэн гаргасан бэ. Хөгшчүүлийн сонгосон хөгшин хүмүүст таалагдах гэсэн хөгшин дарга л гаргасан. Энэ бол өшөө авалт шүү дээ өөрөө урьд нь гэртээ хичээлээ хийхээс гадуур зугаалж чададгүй байсан тул түүнээсээ өшөө авж ийм шийдвэр гаргасан хэрэг.

Бас тэр эрочикийн тухай хууль байна. Өөрснөө ямар ч чадваргүй болцон болхоор л ийм хууль гаргасан байж таараа. Бас л өшөө авалт. Иймэрхүү нөхдийг үргэлжлүүлээд байвал удахгүй хөнжилд орж ирж суучаад нүд цавчихгүй манаж мэдэх л улс. Цаашдаа яаж ч даварч мэдэх, бүх зүйлийг хорьж цагдаж шийддэг, залуу үеийхээ ухамсар, хүмүүжил ёс зүйд итгэдэггүй, өөрөө залуудаа хийж чадаагүй зүйлсээ залуу хойч үе нь нь хийчих вий хэмээн хор шар нь буцалж түүнээсээ өшөө авж байдаг дарга нарын шийдвэр гэж хардахаас яахав.

Залуусаа бид хөгшчүүлийн коммунист нийгмээ сангалзсан сонголт, тэдэнд таалагдахын тулд тиймэрхүү л шийдвэр гаргадаг хөгшин гүзээтэй дарга нараа жийе. Тэр дарга нар залуус биднийг сонгууль битгий өгөөсэй суудалтайгаа үлдэх юмсан гэж одоо баастайгаа хутгалдан залбирч байгаа. Залуучуудын эх орон гэдэг нийт хүн амын бараг далан хувь нь залуус гэдэг биздээ. Гэтэл хэдхэн хувь эзэлдэг хөгшчүүлийнхээ сонголтоор, хөгшин дарга нар сонгож төрөө бариулдагаа болий. Ёстой цөөнхийн дарангуйлал гэдэг чинь энэ шүү дээ. Хөгшчүүлийн дарангуйлалаас ангиржаря орон бүхний парилтаар бишээ монголын залуусаа. Өөрснөө сонгуулиа өгж, өөрсдийн төлөө сонгуулийн өдөрт хэдхэн минутын зав гаргацгаая. Пиав уунгаа дарга нараа муулж суух биш сонгуулиа өгөөд хийдэг, үг авдаг улсыг сонгое. Сонгууль өгж байгаа залуус хэнхэг биш хариуцлагтай, ухамсартай болж харагддаг цаг ирчээд байна. Сонгууль бол дан ганц хөгшчүүдийн үйл хэрэг биш залуу  хүний ч үйл хэрэг шүү дээ.