Төрийн эрх мэдлийг хууль бусаар авах зорилгоор сонгуулийг зохион байгуулалттайгаар будлиантуулсан бол таваас арван жил хүртэл хугацаагаар хорих ял шийтгэнэ. (шинчилсэн эрүүгийн хуулиас)

Сонгуулийн луйвраас болж ямар эмгнэлт үйл явдал болсныг Монголын түүх мартаагүй байгаа. 2008 оны сонгуулийн луйвраас үүдэлтэй цус нулимс эгшээгүй байна. Шорон  гяндан, хэрүүл зарга, гомдол, хорсол дуусаагүй ээ. 2008 оны 7 сарын 1-ний эмгэнэлт үйл явдлаас сургамж аваагүй улс төрийн хүчин бол МАН. МАН-ынхан “долоон сарын нэгнийг” сонгууль луйвардаж гаршсан өөрсдийнхөө буруу биш, сонгуулийндүн худлаа боллоо гэж жагссан иргэдийн буруу гэж өнөө хүртэл ойлгон ухуулсаар ирсэн юм. Харин иргэд дахин цус нулимс үзхээс халширсандаа сонгуулийн шинэ хуулинд сонгуулийг луйвардсан хүн, улс төрийн хүчинд оногдох шийтгэлийг хатуу болгоорой гэж УИХ-д нийгмийн захиалга өгсөн юм. УИХ-дахь АН-ынхан ч энэ захиалгыг хүлээн авч, шинэ хуулинд сонгууль санаатайгаар будилуулсан бол төрийн эрхийг хууль бусаар авах оролдлого гэж үзэж хэрэв сонгууль будилуулах оролдлого хийж баригдвал иргэнд 5-10 жилийн хорих ял оноож, захиалсан улс төрийн улс төрийн хүчнийг нь татан  хатуу заалт орон одоо мөрдөгдөж байгаа. Гэтэл сонгуулийн хугацаа ойртох дутам сурсан юмыг сураар боож болдоггүй гэгчээр ,айлд хүн байршуулдаг” царцаа” гэдэг луйвраа хийчихсэн нь баригдлаа. Энэ царцаа гэдэг луйвраар 2004 оны сонгуульд 120 мянган хүн, 2008 оны сонгуульд 136 мянган хүн нэмж бичиж луйвардан саналын дүнд нөлөөлснийг Сонгогчын боловсрол төвийн тэргүүн Р.Бурмаа хуулиар баталгаажуулсан байдаг. Сүхбаатар дүүрэг бол боловсролтой иргэд сонгогчид олонтой дээр нь тус дүүргийн Ардчилсан нам сайн зохион байгуулалттайн дээр маш нягт ажилладагтаа “царцаа”-нуудаа хамгийн түрүүнд илрүүлж хуулийн байгуулагад өгчээ. Одоо шалгалт хяналт үргэлжилж байна. Уншигч танд үзүүлж байгаа эл баримтанд 21 айл дээр 266 иргэнийг бичиж нэрсийн жагсаалтад оруулжээ. Ийм жагсаалтын цуваа цаашид олон мянгаар үргэлжлэх шинжтэй. Одоогоор шалгагдаж байгаа мэдээллэр бол тус дүүрэгт 5680 царцаа суулгасан байх магадлалтай. Сүхбаатар дүүргийн 90 мянган сонгогч 20 хороо 160 хэсэгт харъяалагдан амьдардаг. “Царцаа” хэмээх нэмэгдэл сонгогчийг хорооны засаг дарга, хэсгийн ахлагч зэрэг улс төрийн албан тушаалтан, Нийгмийн ажилтан, Иргэний бүртгэл мэдээллийн ажилтан, Халамжын ажилтан, зохион байгуулагч зэрэг төрийн захиргааны албан тушаалтны болон тэдний ах дүү хамаатан садны хаяган дээр бүртгэж санал өгүүлэх гэж байна. Сүхбаатар дүүргийн засаг дарга Б.Баярмагнай дүүргийн МАН-ын дарга, түүний 20 хорооны дарга нар  намын үүрүүдийн дарга нар нь юм. Энэ сүлжээгээр сонгуулийг зохион байгуулалттай будилуулан төрийн эрхийг хууль бусаар авах гэсэн ажиллагаа баригдлаа. Одоо шалгалтаар батлагдсан “царцаа байрлуулсан” албан тушаалтнуудад эрүүгийн хэрэг үүсгээд байна. Тухайлбал: Сүхбаатар дүүргийн 7-р хорооны нийгмийн ажилтан Должингийн амьдардаг 9-р байрны 23 тоотод дараахь 13 сонгогчийн нэр бичсэн байна. Сүхбаатар дүүргийн 7-р хорооны хэсгийн ахлагч нар болох Б.Бүрэнжаргал, А.Дулмаа нарын хуучин амьдарч байсан 1-р хорооны ойн гудамж 3-179 тоотод 15 хүний нэр бичсэн байна. 7-р хорооны 6 дугаар байр 40 тоотод хорооны засаг дарга Г.Ганчимэг амьдардаггүй боловч өөрийгөө бүртгэж, энэ хаалганд дараахь 13 хүний нэр бичжээ.

16 дугаар хорооны иргэний бүртгэлийн ажилтан Д.Баттөгсийн амьдардаг Бэлхийн 33-3 дугаар гудамж 236 тоотод дараах 17 хүний нэр бичигдсэн байна.

Тус дүүргийн 9-р хороо Алтайн 4-р гудамж 108 тоот Тойсаны Баярсайхан нэг айл нэг сонгогчтой, Гэтэл уг хаяган дээр доор дурьдсан 29 хүний нэр бичигджээ.

15 дугаар хорооны засаг дарга асан Д.Балжиннямын амьдардаг 15-р  хороо Дамбадаржаагийн 23–р гудамж 2 тоотод дараах 30 хүний нэрийг бичжээ.

16 дугаар хорооны засаг дарга Т.Нямхүүгийн амьдардаг гэх 16 дугаар хорооны Бэлхийн 30 дугаар гудамж 258 тоотод 19 хүний нэрийг бичсэн байна. Ийм жагсаалт цааш нь үргэлжилнэ. Дүүрэгт оршин суудаг жирийн айл өрхүүдэд  2-5 хүний нэр бичигдсэн нь бол тоолж баршгүй олон шалгахад ч төвөгтэй. Нэг хүн буюу нэг царцаа шингээхээс эхлээд 20-30 царцаа байршуулж чадвал урамшууллын мехнизм үйлчилдэг гэнэ. Хэмжээ нь царцааны 500 000 төгрөг. Одоогоор батлагдаагүй байгаа мэдээллээр бол энэ мөнгийг царцаа ч авна, царцааг байршуулагч намын үүрэгтэн ч хоёулаа авна. Зохион байгуулалттай олон хүн байрлуулбал шагналын мехнизм өснө гэнэ. Царцаа байрлуулсан МАН-ын хороо үүрийн дарга нар улс төрийн албан тушаалтны хувьд, ялыг нь хүлээнэ. Хамгийн муухай нь ингэж сонгуулийн луйврийг хийгээд баригдсан хороон даргаас доош төрийн албан тушаалтан наад зах нь 5 жилийн хорих  ял аваад шоронд явхад  ийм луйвар хийх үүрэг өгсөн дүүрэг, хотын МАН-ын дарга нар, ИБМТ-ийн дарга нар инээгээд өнгөрхүү. Сүхбаатр дүүргийн МАН-ын энэ луйвраас болж санал өгөгч иргэд хртэл хуулийн хариуцлага хүлээхэд байг гэх газаргүй боллоо.

. \Сүхбаатар дүүргийн Ардчилсан намаас нийслэлийн прокурорт  шалгуулхаар өгсөн” Царцааны нэрс”ийг нэрсийг бүрэн эхээр нь нийтлэв. Харин хувь хүний мэдээллийг нууцлах үүднээс хүний регестерийн дугаарыг бүдэгрүүллээ\. Эл материалыг хэвлэлд шилжих явцад дээр дурьдсан зарим албан тушаалтанд эрүүгийн хэрэг үүсгэжээ.