Монголчууд төрийнхөө эрх баригч дээд байгууллага болох Их Хурлын болон хүн амын хагас нь оршин суудаг нийслэл хотынхоо удирдах дээд байгууллага Иргэдийн Хурлын Төлөөлөгчдийн сонгуулиа түүхэндээ анх удаа зэрэг хийж байна. Долоо хоногийн дараа болох энэхүү давхар сонгуулийн үр дүнд Монгол Улсын эрч хүчтэй хөгжлийг ирэх дөрвөн жилд удирдан манлайлах улс төрийн нам (-ууд) тодрох юм.

Монголын улс төрийн хүчнүүд өөрсдийг өө янз бүрээр тодорхойлдог боловч тэдний улс төрийн солонгонд байршуулбал бүх намуудыг төвийн болон зүүн тө вийн буюу социал демократ намууд гэж ангилж болно. Бүр нарийвчлан үзвэл Ардчилсан Нам, ИЗНН, Ардын Нам, Монгол Ардын Хувьсгалт Нам гэж баруунаас нь зүүн тийшээ зэрэгцүүлэн жагсааж болно.

Сонгуулиас арав хоногийн өмнө Сант Марал төвөөс хот, хөдөөгийн 1000 хүний дунд явуулсан санал асуулгын дүнгээс харахад монголчууд сонгуульдаа идэвхтэй оролцох бололтой. Санал асуулгад оролцогчдын 83 хувь нь сонгуульд оролцож, саналаа өгөхөө илэрхийлжээ (хөдөөд 88, хотод 75 хувь).

Санал асуулгад хамрагдагсдын 42 хувь нь Ардчилсан Намд, 32 хувь нь Ардын Намд, 24 хувь нь МАХН-МҮАН-ын “Шударга ёс” эвсэлд, 3.3 хувь нь ИЗНН, 1.9 хувь нь Гурав дахь хүчний эвсэлд саналаа өгөхөө илэрхийлжээ. Үү нийг намын нэрсийн жагсаалтаар буюу про порциональ хэсгээр нь тооцвол 28 суудлаас Ардчилсан намын жагсаалтын эхний 12, МАН-ын ес, МАХН-МҮАН-ын эвслийн долоо, ИЗНН-аас нэг нэр дэвшигч Их Хуралд орохоор харагдаж байна.

Энэ тохиолдолд Их Хурлын дийлэнх болж 39 суудалтайгаар дангаараа Засгийн газар бүрдүүлэхийн тулд 48 тойргоос буюу мажоритар системээр АНаас 27, МАН-аас 30, МАХН-МҮАН-ын эвслээс 32 нэр дэвшигч тус тус ялах шаардлагатай гэсэн үг.

Ерөнхийлөгч асан Н.Энхбаярын тэргүүлсэн МАХН нь МАН-ын сонгогчдыг энэ санал асуулга шиг томоор хуваана гэж үзвэл Ардчилсан Намын тойргуудад нэр дэвшигчдээс 27 суудал авах магадлал улам өсөж байна. Ардчилсан нам дангаараа Засгийн газар байгуулах боломжгүй тохиолдолд аль нэг намтай эвсэл байгуулах амаргүй даваа хүлээж байна. Хотын сонгуулийн хувьд дээрх санал асуулгын хандлага улам тод илэрхийлэгдэж байгаа бөгөөд нийс лэлийн гамшгийн хэмжээнд хүрсэн олон асуудлууд, түүний дотор өвлийн утаа, агаарын бохирдол, нийтийн газар, хөрөн гийг гувчуулан завшиж байгаа болон авто замын түгжрэлийг шийдэж чадахгүй олон жил дангаараа хотыг удирдаж ирсэн МАН-ыг өөрчлөх эрмэлзэл хүчтэй байгаа.

Энэ хандлагаар Улсын Их Хурал болон Хотын сонгуульд Ардчилсан Нам ялсан тохиолдолд энэ ялалт Ардчилсан Нам нь МАН-аас онцгой давуу талтай, илүү сайн гэсэн үг биш, зүгээр л Ардын Намын саналыг МАХН хувааснаас гарах үр дагавар гэдгийг мартах ёсгүй юм.

Мөн 2012 оны энэ удаагийн сонгууль харьцангуй тайван болж, үр дүн нь илүү бодитой байхын гол шалтгаан бол сонгуулийн шинэ, холимог системтэй холбоотой. Учир нь аль ч намын нөлөө бүхий удирдлагууд нь намынхаа нэрсийн жагсаалтад орсон учир хувийн нэр хүндээ хамгаалан сонгуулийн сурталчилгаандаа асар их хөрөнгө босгон цацах шаардлагаг үй болж, харин намынхаа нэр хүндийг улс төрийн институцийн хувьд унагаахгүй талаас нь илүүтэй анхаарах болсонтой холбоотой. Энэ шалтгаанаар энэ жилийн сонгуулийн сурталчилгааны нэг нэр дэв шигчийн дундаж зардал харьцангуй багасахыг ч үгүйсгэхгүй.

Ямар ч гэсэн улс төрийн намуудын сонгуулийн сурталчилгааны санхүүжилт, улмаар намын өөрийнх нь хөрөнгө, хандив мөнгө хаанаас, хэнээс гарч байгааг үнэн зөвөөр гаргаж тайлагнахыг нийт иргэд хүлээж байна.

Төрийн эрх барьж байгаа намын удирдлага сонгуулийн сурталчилгааны зардлаа Засгийн газраас гаргуулж байгаа эсэх, зардлаа хольж хутгаснаа ялган салгаж тайлагнах хэрэгтэй байна. Жишээ нь Ерөнхий сайд, сайд нар аймаг, тойрог бүрээр явж намынхаа сурталчилгааг хийж байгаа зардлаа улсын төсвийн мөнгөнөөс гаргаж буй эсэхээ ил тод болгох нь дараачийн сонгуулийг явуулахад ч тустай.

Энэ удаагийн сонгуулиар улс төрийн хоёр том намын хэн нь ч ялсан бай, засгийн эрхийг авсан улс төрийн хүчнээс Монголын ард түмэн нийгэмд шударга ёсыг тогтоохыг шаардах болно. Монголчууд яагаад улс төр рүү орохын төлөө үхэн хатан тэмцээд байгаагийн гол шалтгааныг нарийн судлан, бодитойгоор тогтоон, тайлбарлахаас энэ ажлыг эхлэх ёстой. Дараа нь төрийн удирдлагын системийг эрс өөрчилж, засаглалыг ил тод болгох, хууль журмыг сахиулдаг, хуулийн өмнө эрх тэгш байх ёсыг хэрэгжүүлж, хэнтэй ч хариуцлага тооцдог болгох учиртай. Энэ бол улс төрийн нам дотор байгаа нийтийн хөрөнгийг завшин баяжиж, албан тушаалаа ашиглан хувийн сонирхлоо бэхжүүлж ирсэн этгээдүүдтэйгээ хариуцлага тооцохыг хэлж байгаа юм.

Үгүй бол тухайн нам улс төрийн институцийн хувьд хөгжин бэхжихийн оронд дотроосоо ялзарч, улмаар улс орноо удирдах ёс зүйн эрхгүй болдгийг монголчууд сайн харж байгаа.Тийм улс төрийн хүчин манлайлах чадваргүй болж, шударга гишүүдийнхээ итгэлийг алдаж, үнэмшлийг нь хөсөрдүүлэн хаяж, аажмаар мөхдөг учиртай.

Энэ сонгуулийн бас нэг онцлог сургамж бол Монголын хэвлэл мэдээллийн бүх хэрэгсэл улс төр, бизнесийн аль нэг бүлгийн хөрөнгө учраас бодит байдлыг өөрийн ашиг сонирхолд зохицуулан илэрхийлж, өөртөө ашигтай болгохыг хичээж байгаа явдал юм. Телевизийн ямар сувгаар, сониноор аль намыг, хэн гэдэг нэр дэвшигчийг онцгойлон муулж, шүүмжилж байгаагаар нь тухайн хэвлэл мэдээллийн хэрэгсэл аль намын, ямар компанийнх болохыг хэл мэддэг ямаа ч ойлгохоор байна. Хэвлэл мэдээллийн хэрэгслийн эздийг банк, санхүүгийн байгууллагууд шиг ил тод болгон зарлах, ер нь нийтийн буюу хувьцаат компани болгох шаардлагатай байгааг дахин сануулж байна.

Монголын улс төрд хэвийн үзэгдэл болоод байгаа авлига, хээл хахуулийг Монголын шинэ үе, залуучууд хүлээн зөвшөөрөхгүй байгаа учир тэд ирээдүйдээ итгэхгүй байгааг бас анзаарахгүй өнгөрч болохгүй.

Энэ бүх байдлууд нийгмийн ухамсарт нэгдсэн үнэт зүйл бүрэлдэн бий болоход саад болж, улмаар улс үндэстэн бүхэлдээ хүлээн зөвшөөрсөн нэгдмэл зорилгыг тогтооход сөргөөр нөлөөлж байна.

Улс төрийн намууд институцийн хувьд хөгжин бэхжихгүй байгаа нь Монгол Улсын төр засагт гадаадын хөрөнгө оруулагчдын итгэх итгэлийг бууруулж, Монгол Улс гадаадад гаргаж буй өрийн бичгийн эрсдэлийг нэмэгдүүлж, хүүг нь өсгөж байгааг бас тооцох цаг болжээ.

Монгол Улсын 2012 оны давхар сонгуулийн босгон дээр улс төрийн амьдралын зарим эгзэгтэй хүчин зүйлүүдийг товчхон дурдахад ийм байна. Хүн бүр сонгуульдаа оролцоно уу. Та өөрөө оролцохгүй бол таны хувь заяаг танаас өөр хүн шийднэ гэдгийг бүү мартагтун.