Би энэ удаа салаавчны тухай бичих гэж байна. Салаавчны тухай хэт хоцорч бичиж байж болох ч манай монголчуудын хувьд салаавч гэдэг зүйл хэзээ ч хоцрогдодгүй гэдгийг энэ жил гарсан хоёр хүний дөрвөн салаавч харуулж байна. Тэхдээ энэ муу салаавч хоцрогдсон сэдэв байсан ч яахав дээ нээх сайхан юм биш. Дэлхийн улс төрчдийн гадаад имээжэнд боди лаангвийч ихээхэн үүрэгтэй бөгөөд манайханд ч гэсэн муу ч гэсэн боди лангвийч үүрэгтэй л байгаа байлгүй чаавас. Тэхдээ манайхан орос кинон дээрээс үзсэн боди лаангвийчийн нэг хэлбэр болох салаавчин лаангвийч их хэргэлдэг болжээ.



Хамгийн анх олны танил хүмүүсээс салаавч гаргаж үлгэр дуурайлал үзүүлсэн хүн бол Сайхансамбуу гишүүн. Өөөрөө түүнийгээ тоглож байхдаа гаргасан юм гэж тайлбарладаг. Тэр нь дархан аварга Батэрдэнэтэй шүү дээ. Тэр том бөхтэй тоглохоор нөгөөх нь муухай инээж ирээл эвхэж тавьчаад байсан байлгүй яав гэж. Аягүү бол диван миван доогуур чихчих гээд байсан уу яасан болдоо тэр. Аргагүйн эрхэнд мань гишүүн салаавч гаргаал инээсэн болод бүжиглэмэр аядаад байсан байх гэсэн таамаг дэвшүүлж байгаа юм. Эсвэл угаасаа Сайхансамбуу гишүүн тоглохдоо дандаа салаавч гаргаж тоглодог байх. Хоорондоо инээж наргиж байснаа гэнэт гишүүн салаавч гаргаад ирдэг. Сагс тоглосон ч хөл бөмбөг тоголсон ч хөзөр тоголсон ч хоёр гар бөмбөг барихын оронд салаавчтай л явжээдэг. Хүмүүс хөхрөлдөөл хөгшөөн ёстой инээдтэй юмаа гээл тэхээр гишүүн салаавч гаргацан май салаавч шүү ёстой алдын байна кккк гээл зогсжээдэг. Энэ хувилбар үнэн бол гишүүнтэй хүмүүс тогломооргүй бөгөөд хүүхдүүдтэйгээ битгий ингэж тоглоод байгаасай гэж бодхын. Эсвэл бүүр тийм найрсаг харилцааных нь илэрхийлэл болдог ч юм билүү. Хүнтэй таарлаа гэж бодий.

-Юу байна хөгшөөн

-юмгүй юу байна.

-Юмгүй ажил сайна уу.

-Сайн сайн түй май салаавч.

-Аа чи тоглож байгаамуу хэ хэ

Иймэрхүү яриа болдог аан хоорондоо. Бүүр хавь ойрых нь хүмүүс таньдаг болод дасцан. Хөөе тэр холоос ирж яваа хэн бэ. Аан манай нөгөө гишүүн л байна хоёр гараа урдаа зангидаад барьцан байгаа биздээ гэж ярилцдаг байж ч болох юм.

Эсвэл аваргын буруу яаж ч тоглоод ойлгохгүй болхоор нь мань гишүүн аргаа ядаад салаавч гаргаад чи ойлгохгүй байна уу май салаавч гэсэн ч байж болно. Юутай ч тэр зураг авдаг хуухайг даа.

Дараагых нь алдарт салаавчлагч мээн бол гишүүн Шинэбаяр. Баригдах гэж байгаа хүн хамгаалж тусгайгыхны өөдөөс салаавч гаргаад сууж байсан. Сайхансамбуу гишүүнийх зураг байсан бол Шинээ гишүүнийх бичлэг байснаараа технологийн хөгжилтэй мөр зэрэгцэж яваагаа харууллаа манай гишүүд. Ямар ч байсан гишүүнийг хүн хамгаалж явсан болхоор хүмүүс түүний талд байна. Бас хоолойгоороо салаавч гэж орилох аргагүй мэс засалд орсон байсан тул аргагүйн эрхэнд боодий лангвийч ашиглажээ гэж цайруулж таамаглаж болох юм. Эрүүл мэндийн шалтгаанаар хоолойгоор өөрийгөө илэрхийлэх боломжгүй болоод ирэнгүүт гараар ойлгуулахаас аргагүй болдог тэгтэл гайгаар гараар ярьж сураагүй байдаг ганц мэддэг нь салаавч байдаг одоо дуугуй суухаар дүүрсэн хэрэг гээд сууж байдаг болсон байх. Түүний энэ үйлдэл нь гишүүдийн боодий лангвийч хэлнээс хоцрогдох вий гэсэн нэгэн өрсөлдөөн байж болох юм. Эсвэл мань гишүүн дээр хөхрөгчөд нар сар, доор ногоорогчид хаан жонон, хойх нь сааралтах ордонд байх эрх баригч нэг намд хоёр салаавч гаргадаг гишүүн багтах ёсгүй хэмээн үзэж намаасаа гарч одоо нэг сэтгэл тэнэгэр салаавч гаргаж сууж байж ч болно. Нэг бол Сайхансамбуу гишүүний тоглож гаргадаг салаавчыг буруу ойлгоод жинхэнээр нь хэрэглээд зайлуул дивандуулсан байх. Дутуу мэдлэг гэдэг дандаа хүнийг балладаг шүү дээ

За миний энэ таамаг ч яахуу. Хүмүүс цаагуур чинь юугнэв. “Ард түмэн” сүүлийн үед их л үзэгдэх болсон салаавчийг өөр өөрийн өнцөгөөс хүлээж авч байна. Зарим иргэд их л боловсролтойгоор анаализ дүгнэлттэйгээр хүлээж авч байх юм гэнэ. Манай их хурлын гишүүд муухай хоцрогдожээ. За эрдэм ном,соёлоор хоцрогдолгүй яахав мөнгө олох гэж завгүй, бас хууль мууль зохиогоод яаж хөгжил дэвшилтэй хөл нийлүүлж чадхав. Одоо чинь найман настай балчираас наян настай чавганц хүртэл дунд хуруугаа гозойлгож байхад манай гишүүд л ааль хуучин нийгмийн улдэгдэл болох салаавч гэдэг юм гаргаастай. Гүү сүүлийн үед хүмүүс энэ салаавч гэдэг юмыг бүүр мартаад байхад шүү. Тэхэд л байс гээл нэг их хурлын гишүүн гарч ирээд хоёр хурууныхаа дундуур эрхий хуруугаа чихчихээд зогсож байдаг болж гэж шүүрс алдацгааж байна гэнэ.

Зарим настайчууд харин их л уламжлалт байдлаар дүгнэж байх юм гэнэ. Монголчууд салаавч гээч зүйлийг гаргахдаа их л хүндэтгэлтэй ханддаг байсан бөгөөд өөрөөсөө том мундаг эрчүүдийн өөдөөс гаргахаас өөрөөр төдийлөн ашигладагүй байжээ. Энэ нь их хурлын гишүүн Сайхансамбуу наадамд 10 түрүүлсэн Батэрдэнэ аврага хэмээх өөрөөсөө хэд дахин илүү мунаг биетэй эрийн өөдөөс гаргасан, мөн Шинэбаяр гишүүн цагдаагын тусгай салааны лужир эрчүүдийн эсрэг гаргаж байснаар тайлбарлагдаж болноо. Салаавчийг давагдашгүй дийлэшгүй хүчний өөдөөс гаргадаг гэж гэсэн логик гаргалгаа байна. Хэдийгээр өөрснөө яагаад ч барахгүй ч гэсэн эцсийн мөчид өөрт байгаа бүхий л мөчөөр салаавч гаргаж чадна гэдэг асар том эр зоригийн асуудал юм. Шинэбаяр гишүүн дараа нь диваан дор эвхэгдэж орхисон ч гэсэн салаавч гаргаж чадсанаараа их л сэтгэл хангалуун үлдсэн гэх. Бүр диваан дор байхад нь их хурлын гишүүн Улааны хөл толгой дээр нь байсныг ч үл хайхран сайхан салаавч гаргасан даа хэмээн омогшиж байсан гэх юм.

Хүүхдүүд харин танин мэдэхүйн байдлаар асууж байна гэнэ. Энэ их хурлын гишүүд л ийм юм хийх ёстоймуу гэж. Аав ээж нь энгийн хүмүүс ч хийж болноо тэхдээ тэд ичээд байдын гэхээс өөр юм хэлж чадхааргүй болж.

Тэхдээ зарим хүүхдүүд бүүр ацан шалаанд хийж “Энэ чинь нөгөө монгол ёсолгоо гэдэг нь мөн үү” гэж байх юм гэнэ. Зарим нь бүүр урлагын үзлэг дээрээ жүжигчилсэн тоглолт хийж байх юм гэнэ. Монгол хүн болбоос өглөө эртлэн босож, төрийн дууллаа сонсохдоо гараа нарны тэг дугуй мэт өргөж байгаад долоовор дунд хуруунуудынхаа завсраар эрхий хуруугаа чихэх нь их л сайхан болдог гэнэ гишүүдийн хувьд гэж мэгцэн юувээ алингаа мэдэхгүй хүүхдүүд ингэж алжаагаа байхгүй юу юмыг.

Тэгсэн одоо зарим нь бүүр туйлшраад хамгаалалтын алба байгуулжээн гэхийн. Тэгээд хамгаалагч нараа болхоор салаавч гаргуулж ажилд шалгаруулж авчаад буу бороохой гавны оронд хоосон гарыг нь зангидуулаад явуулжээн гэнэ үү. Арай ч дээ одоо банканд дээрэмчин орлоо гэхэд хамгаалагч нар нь өөдөөс нь салаавч гаргаад зогсож байх уу. Ёстой диавандаж хаячаад аваад явна биздээ энэ чинь.