Төрийн ордны Төрийн ёслол хүндэтгэлийн өргөөнд гал асаажээ. Тэрэнд нь эмэгтэй хүн оролцсонгүй гэнэ. Ийм мэдээ хаа сайгүй байна даа. Өчигдөр тусгаар тогтнолын 100 жилийн ойгоор ийм арга хэмжээ болж Фортуна Батбаяр аварга Батэрдэнэ эднүүс зохион байгуулж С.Жавхлан дуулсан болтойн. За би юм хум бичихдээ маруухан хүн шүү. Таануус уншаад төрийн ордонд нэг 2 нөхөр гал тавиад тэрэнд нь хөөрсөн нэг амьтан хажууд нь дуулаад сүйд болж.  Энэ гэмт хэрэгт нь эмэгтэй хүн оролцоогүйн байна гэж ойлгов. Энэ нь тулганд гал асаах ёслол гэнэ. Дээр үед Богд хаан хатнаа дагуулж очиж асааснаас хойш дахиж асаагаагүй гээж Баярцогт сайд барин тавин ярив. Харин одоо бол бурхан халдунаас шороо авчирсан тул эмэгтэй хүн орж болкуу болсын байхаа.  Тэхдээ бас нэг гоё юм болсон одоо бүүр сүйрээд алга болсон манж үндэстэнтэй  тэмцэж нударга захаа урж хаясан С.Жавхлан хувьсгалын үеийн хүүхнүүдийн үсийг тайрч байдаг киног санагдуулам сүрлэг байлаа.  

За би энэ үйл явдалд шинжлэх ухааны гэж томроод яахав өөрийхөө том махан толгойн хэмжээнд анализ синтизийн арга ашиглан задлан шинжилгээ хийлээ.Мань мэт ямар бүрэн бүтэн мэдэх боломж байх биш.

Энэ арга хэмжээнд эмэгтэй хүн орох хориотой. Бүүр эмэгтэй сурвалжлагчийг ч хүний тоонд оруулж оруулахгүй гэдгээ өмнөх өдрүүдэд нь зарлаж. Уг нь сэтгүүлч гэхээр хэвлэлээр гарчих гээд хүнээс илүү эрх мэдлүүд олгодог улс шүү дээ. Тэр өргөөг барьсан эдлэлүүдээс авхуулаад, асаасан мод, жожгоолк гээд бүгдийг нь хийж бүтээх, авчирч худалдах гээд бүхий л үйл явцад нь эмэгтэй хүн оролцоогүй зөвхөн эрчүүдийн гараар бүтээсэн байхыг нарийн сонгон шалгаруулсан байх нь ойлгомжтой. Эмэгтэй төрийн түшээд орж болкуу тэр Бурхан халдуны шороон дээр минь нэг муу хятад авгайн хийсэн жожгоолкоор гал асаачаад байж байх нь туйлын зохимжгүй үйлдэл шүү дээ.  

Мөн уригдан ирсэн зочдын хувьд нарийн шаардлага тавигдах нь гарцаагүй. Юуны өмнө эмэгтэй биш байх, үүнийгээ шалгуулж орох. Хэрвээ эмэгтэй гэдгээ нуун дарагдуулж нууцаар орсон тохиолдолд төрийн тулганы галыг бузарласан бузар этгээд хэмээн өргөмжилж нэр төрийг нь гутаах цаашлаад бүүр баттай эмэгтэй хүн болгож бузартуулж хаях зэргээр шийтгэвэл зохилтой.  Ирэх зочид өөрөө эрэгтэй байгаад зогсохгүй сүүлийн хэдэн өдөр эхнэртэйгээ унтаагүй, эмэгтэй хүний салхин доогуур яваагүй байх хэрэгтэй. Бурхан халдуныхаа шороог тэгэж бузарлаж тэгэж төрийн түшээдийхээ хиймарийг доройтуулж болохгүй. Учир нь манай төрийн түшээдийн хиймар их эмзэг бөгөөд  амархан доройтдог нигууртай ч байж болхын. Сонгогч түмэн ч гэсэн одоо ирэх сонгуулиар эмэгтэй хүнтэй гишүүний бүрэн эрхийн 4 жилийн хугацаанд ойртохгүй гэсэн амлалт өгсөн гишүүдийг сонгох хэрэгтэй. Тэр хугацаандаа өөртэйгээ адилхан хиймартай хүмүүстэй ойртож хиймараа нэмж бол... за за энэ бол нарийн асуудал өөрснөө зохицуулна биз.     

Ер нь тэгээд үүн дээрээс улбаалаад эмэгтэй хүнийг төрд сонгох нь битгий хэл гал асаах ч эрхийг нь боомилох хэрэгтэй л дээ. Тэгээд тэндээ пилээтэгээ залгаад суужээдийн л байгааз. Ер нь сүүлийн жилүүдэд монгол эрчүүд л тамхи татах гэж гал асааж байгаагаас хүүхнүүд гал асааж байгаа нь хаа байна. Ямар сайндаа ерөнхийлөгч хүртэл айл өрх, албан байгууллага бүр гал асаахыг уриаллаа. Одоо сайхан эрчүүд минь офисстоо нэг асаагаад, гэртээ нэг асаагаад гүйгээд байж дээ. 

Сая нэг сагсуу юмтай таарсан тэгжээн “Би нэг юм санаачилсаан хө. Монголын өвөг дээдэс эрт дээр үеэс гол усаа шүтэж иржээ. Тэгээд манай Монгол гэсэн нэрэнд хүртэл гол байдын байна. Айл бүхэн гэртээ голтой, албан байгууллага бүхэн голтой болох ажил хийнээ. Эхлээд би 18 аймгаар явж гол урсгах үйл ажиллагаагаа зохион байгуулна. Эзэн Чингис хааны үеэс хэрлэн голоос аваад өчнөөн гол урсгаж иржээ. Тэхэд дараа жилийн шинэ жилээр төрийн ордондоо нэг сайхан гол урсгаад сууж байх нь тодорхой. Эзэн Чингис, эцэг өвгөд маань ингэсийн гээд худлаа ч болсон хэлхэд хүмүүс монголоо алдсан гэж бодох вий гэж нэрэлхээд ч болов итгэх ньт гарцаагүй шүү дээ” гэж залжээн. Яаж урсгахын гэхээр. Тэрийг би бодож олноо л гэжээн. Амар юм болхнээ бүр. Одоо энэ хүмүүсийг юм бодож олох вий гэж айхымаа. Нэг өдөр эрт дээр үеэс монгол эрчүүд зөвхөн эрчүүдтэйгээ гээд нэг хууль гараад ирвэл одоо шоронд л ордог байхдаа.