Монгол төрийн хоёр ерөнхий сайдыг  нэг жалганд буудсан Д.Сүхбаатарын тушаал

Түүхэн баримт ,

Д.Бодоо. Том нийтлэлч байсан болхоор хэлсэн үг бичсэн нийтлэл, явуулсан захидал нь түүнд хүлээлгэх ял болсон байна. Ерөнхий сайд Д.Бодоо тэр үеийн “Уриа” сонинд үс гэзэгний хэрэгслэлийн тухай өгүүлэл бичжээ. Өгүүллийн гол утга нь “ Шинэ тутам Ардын нам ардын засаг мөнгөгүй ядарч хуруу хумсаа хугалж ядаж байхад  Манжийг дагасан ноёд фёодлуудын эхнэр хүүхнүүдийн толгойн гоёл зүүлт нэг эхнэрийн толгойн хэрэгсэл гэхэд ардын засгийн сургууль байгуулах хэмжээний мөнгө болно. Эхнэр хүүхнүүдийн үсийг тайрч толгойн хэрэгслэлийг төрийн санд тушаасан ч яадаг юм гэж бичсэн байна. Коментернүүд, хожмын МАХН-ын түүх гуйвуулан зохиогчид үүнийг Д.Бодоо сайд эхнэр хүүхнүүдийн гэзэг хяргасан галзуу хүн мэтээр уран сайхны “Өглөө “кинонд үзүүлснийг санаж байгаа байх түүх ингэж л гуйвдаг байж.

Ерөнхий сайд Д.Бодоог бүх цэргийн жанжин Д.Сүхбаатар баривчилж сургагч Сорокин эрүүдэн шүүжээ, Бодоо нарын 15 хүнийг буудан алсан 15 цэргийг  Д.Сүхбаатар 10 төгрөгөөр хөлсөлсөн баримт. Мөн Д.Сүхбаатар Манжийн шоронгын хоригдлуудтай нөхөрлөн Д.Бодоо нарыг хэлмэгдүүлж эрүү шүүлт тулгасан баримтууд байна. Д.Бодоогийн тухай материалууд Д.Сүхбаатрыг бодвол түүхийг гуйвуулан зохиогоогүй болхоор хавьгүй баялаг материал байдаг. Дараагийн дугаарт сургагч Сорокин Ерөнхий сайд Д.Бодоог эрүүдэн шүүж Чагдаржавтай нүүрэлдүүлж байцаасан  протколыг бүрэн эхээр нь тавихаас гадна. Бодоогийн бичсэн захидал, гадаад бодлогын талаар түүний бичиж нийтлүүлснийг  бүрнээр үзүүлбэл МАХН-ын худалч түүхчдийн зохиосон “Монголын түүх” гэдэг уран зохиолоос салах боловуу.
         
Баримт 2
БҮХ ЦЭРГИЙН ЗӨВЛӨЛИЙН ГАЗРААС

                     Ардын засгийн газар хуудас дагуулан өргөн илгээв.
Явуулахын учир:

          Эдүүгээ Дотоодыг хамгаалах газраас өргөн  ирсэн нэгэн зуун арван дөрөвдүгээр тоот хуудас бичгийн дотор мэдүүлэх учир, эдүүгээ Бодоогийн зэрэг хүнд ялт арвантаван хүнийг цаазаар аваачихад буудан үхүүлсэн зэрэг арван таван хүнд тусгай шагнал хүртээх боловуу хэмээн эрмэлзэхийн тулд, үүнд хянавал, урьдахь автономит засгийн үест энэ мэт эрүү барьсан цэрэгт улсын сангаас шан олгож байсан тогтоол буй бөгөөд эдүүгээгийн засгийн үед тусгайлан тогтсон зүйлгүй тул,  үүнийг Бүх цэргийн зөвлөлийн газраа өргөн мэдүүлээд олдвол байцаан толилж эд нарт шагнал олгох эсэх, хэрэв олгох аваас хүн бүрт хичнээн ямар шагнал олгуулахыг заан тушаах ажаамуу гэх зэрэг эрснийг тус Зөвлөлийн хуралд хянан хэлэлцээд ийнхүү мэдүүлсэн нь зүйтэй учир зүй нь хүн бүрд  арваад төгрөг шагнавал зохих боловуу хэмээх тул үүнийг Засгийн газраар өргөн илгээгээд олдвол байцаан толилж гүйцэтгэн шийтгэх ажаамуу хэмээн үүний тул өргөн илгээв. 
 
                                           Дугаар 187
                                           долоон         хорин дөрвөн
                                           арван хоёрдугаар он             сарын
                                           -ны өдөр             есөн              арван тав  
        Зөвлөлийн тэргүүлэгч Элбэгдорж Зөвлөлийн гишүүд:
       Сайд Жанжин Сүхбаатар    
       Штабын дарга Хува    
       Нарийн бичгийн дарга Буяннэмэх”.

Баримт 1
         БҮХ ЦЭРГИЙН ЗӨВЛӨЛИЙН ГАЗРААС

           Монгол ардын засгийн газараа хуудсаар өргөн явуулах учир, мөнөөхөн манай газраас засгийн газрын товч хурал лугаа нийлж улс төрд самуун хувьсгал өдүүлэхийг завдсан ялт Бодоо нар ба их гянданг эвдэж улс иргэдийг самууруулах гэсэн ялт таван хүний хамт дэс дараалан ял оноохоор томилон гаргасан комиссын сайд түшмэдээс хууль ёсоор харьяат самуун муу хүнд хэрэг өдүүлсэн нэр бүхий ялт нарын доор оноох ялыг тус тус төлөвлөн жагсаан бичиж хүнд хөнгөнийг ялган салгаж, заан тогтоохыг эрж мэдүүлэн ирснийг манай Бүх цэргийн зөвлөлд хянан үзэж мөн нэн даруй гүйцэтгэн шийтгэж олон нийтэд дүрэм үзэмж болговол зохих явдлыг хэлэлцэн тогтсон боловч Засгийн газрын хурлаар батлуулан тогтоолговол зохихын тулд уг ирсэн өчиг хуудсыг бүрнээ хүргүүлж, үүнийг олдвол монгол ардын засгийн газраа өргөн явуулаад байцаан толилж нэн даруйхнаа батлан тогтоож хариу ирүүлэх зэргээр гүйцэтгэн шийтгэж ажаамуу. Үүний тул хуудас өргөн илгээв.

Дугаар 165
                                   Олноо өргөгдсөний арванхоёрдугаар он
                                   долоон                  шинийн найман
                                   сарын европын найман         гучин нэгэн  
      Зөвлөлийн тэргүүлэгч Элбэгдорж     
      Зөвлөлийн гишүүн сайд, жанжин Сүхбаатар
      Штабын дарга Хува
      Нарийн бичгийн дарга орлосон Буяннэмэх

Баримт 3            
“ДОТООДЫН ХАМГААЛАХ ГАЗРЫН ТУСГАЙ ТОМИЛСОН САЙД ТҮШМЭДЭЭС:

            Бүх цэргийн тусгай зөвлөлийн газар өргөв. Тогтоон шийтгэхийг гуйн мэдүүлэх учир: Үүний урьд улсад самуун өдүүлэхийг өвөрлөсөн лам Бодоогийн зэрэг нэг агчдыг уг тушаасан ёсоор бариулан авч байцаан тодорхойлсон бүдүүвч өчгийг Бүх цэргийн зөвлөлд хүргүүлэн мэдүүлсэн бөлгөө. Эдүгээ хойш тушаасан нэгэн зуун тавин наймдугаар бичгийн ёсоор нэмэн томилсон бичгийн ёсоор нэмэн томилсон түшмэдийн хамт нийлэн нэр бүхий ялтныг дараалан чангалан байцаан шүүвээс лам Бодоогийн зэрэг нэр агчид харьяат улсад буруу санааг өвөрлөн эрх чөлөөг олж тогтнон буй эдүгээгийн засгийг хувьсган халж ард түмэнд харштай хэрэг өдүүлэхээр тэрслэн явсныг зүйл зүйлээр илрэн хүлээсэн бөгөөд энэ хэргийн нэр бүхий ялт нар Манжуур зүгийн цагаан нам ба Дамбийжанцан лугаа сүлбээлдэх хэргийг тус тус зөвлөлдсөн, бас автномийг дахин босгох хэргийг Америкийн консулаас гуйл хийлэн явсан хэрэг болох...үүнийг бүх цэргийн газраа өргөн мэдүүлээд, олдвоос байцаан толилж тогтоон шийтгэх ажаамуу. Бас ч харьяат ялт нарын биеийг хэвээр сахиулан хүлээлгэж бүхий учрыг хамтаар гаргаж үүний тул өргөв.
                                      зуны сүүл
               Арванхоёрдугаар он         сарын хориндолоон
                                    аргын  улирлын        найман
                                    Дугаар 9    
        Сайд Данзан, Дарга Балдандорж, дарга Баваасан, Буяннэмэх...”  

Эх үүсвэр:
МАХН-ын төв архив. Ф-12, д-1, хн-167
Ардын засгаас 1921-1924 онуудад авсан хувьсгалт арга хэмжээнүүд ном УБ,1954 он
МАХН-ын төв архив Д.Бодоогийн тухай цуглуулганаас авлаа.