Улс үндэстэн хөгжлийн тодорхой түвшинд хүрэх үед нийгмийн харилцааны хэв хэмжээнд нь чанарын өөрчлөлт гардаг бололтой. Улс орон нь эдийн засгийн хөгжилдөө тооны үзүүлэлтээр өндөр амжилтанд хүрсэн ч энэхүү чанарын өөрчлөлт гараагүй бол бас л учир дутагдалтай гэсэн үг. Бид тэр өөрчлөлтийн цэгийг аль нэг үндэстний онцлог, түүх соёлтой холбон тайлбарладаг ч хөгжсөн соёл иргэншилтэй оронд хүмүүсийн харилцааг нь үл үзэгдэх гар удирдан зохицуулж, илбэн дагуулдаг гэмээр.

Энэхүү үл үзэгдэх боловч хамгийн шидтэй гар бол ёс зүйн жаяг. Хөгжсөн нийгэмд хүмүүсийн хоорондох харилцааг тодорхой хуулиар зохицуулдаг ч бүх харилцааг бүхэлд нь хууль гаргаж зохицуулах боломжгүй. Хүмүүсийн харилцааны үндэс суурийг тухайн үндэстний түүх, зан заншил, уламжлал, шашин, шүтлэг, эсвэл хэн нэг хүн, дарангуйлагч анги удирдан чиглүүлж, хамтран томсоор тэр улс гүрний ёс зүйн жаягийг бүрдүүлдэг. АНУ-ын өргөн уудам нутгийн хаана ч явсан, тэдний хийж бүтээсэн хурдны зам, гүүр, хот суурин, барьсан барилга байгууламж, гаргасан дүрэм журам, нийтийн үйлчилгээний газруудын зохион байгуулалт гэх мэтийг бүгдийг үнэхээр хүний төлөө, чин сэтгэлээсээ хийж бүтээсэн нь мэдрэгддэг. Бүх объектийн хэмжээ нь ч том, чанар нь ч гайхамшиг.

Мэдээж хүн бол машин биш учир алдаа гардаг. Гэхдээ аль ч алдааг засаж, дахин гаргахгүй нөхцөлийг бүрдүүлж чадсан энэ орныг дэлхийн бусад улс орнууд анхааралтай харж, судлан, үлгэр дуурайл болгодог. Арваад жилийн өмнө Миннесота мужид нэг гүүр нурахад тэрхүү нуралтын гол шалтгаан болсон металл хийцийг ашиглан барьсан бусад бүх гүүр, байгууламжийг тогтоож, маш нарийн шалгаж, эд хэсгээр нь сольж байсан. Монголд барьсан зам, байшингуудыг хараад харин өөр бодол төрдөг. Зарим барилгыг угаасаа бариагүй нь ч дээр байхаар. Тэгсэн хэрнээ өгсөн нэрийг нь сонсохоор ичмээр. Хүүхдийн тоглоомын талбай хулгайлж хоёр давхар амбаар барьчихаад түүнийгээ ямар нэг Плаза гээд нэрлэчихнэ. Хотын удирдлага байгаа ганц паркийнхаа газрыг хуйвалдаж бусдад өгчихөөд шинэ парк барих хандив нэхнэ.

Төрийн түшээд үлдсэн ганц цэцэрлэгтээ 18 давхар ордноо барих гэж байна. Барьж бүтээж байгаа нь ч, түүнийг шалгаж хянаж буй нь бүгдээрээ гурилдаж, хариуцлагагүйн хөшөө дурсгал болох барилга босгочихоод, дарга нар нь очиж, цагаан бээлий өмсөж байгаад сүртэй гэгч нь нээнэ. Жил хүрэлгүй нөгөө объект нь эвдэрч, өнгө зүсээ алдан, дахиад засвар хийх болдог. Тухайн мэргэжлийн ёс зүйн жаяг л хүн бүрийг хийж байгаа бүх зүйлээ, түүний дотор ялангуяа хүний аюулгүй байдал, эрүүл мэндэд хор хохирол үзүүлж болохуйц бүх үйлдэлдээ өөрийнхөө болон бусдын өмнө хариуцлага бүрэн хүлээдэг болгодог. Жишээ нь АНУ-д эмч болохын тулд юуны өмнө их сургуулиа төгсөнө. Дараа нь хүн эмчлэх тусгай эрх авах дадлагатай сургалтад хоёр жил сурна. Энэ бүхнийг үндэслэн тухайн муж улсын захиргаа эмчлэх зөвшөөрлийг тодорхой хугацаанд олгоно.

Эмч бүр Америкийн эрүүл мэндийн холбооны (AMA) гишүүн болдог. Хэрэв ёс зүйн жаягийг зөрчсөн, эмч хүний нэр төрийг унагасан үйлдэл хийсэн бол энэ холбоо эмчийн эрхийг түдгэлзүүлэх саналаа тухайн муж улсын засаг захиргаанд бичгээр тавьж, цуцлуулна. Мэргэжлийн ёс зүй гэдэгт өөрийн үйлчлүүлэгч бүрийг халамжлахын төлөө байж болох хамгийн нарийн дэг жаягийг даган мөрдөхийг хэлдэг бөгөөд жишээ нь эмч хүн эм тариаг борлуулах сурталчилгаа шууд ба шууд бусаар хийх, гарч болох сөрөг үр дагаврыг хэлэхгүй байх, хувь хүний мэдээллийг задлах, мөн өөр эмчийн ёс зүйн алдаа гаргасныг мэдсэн боловч дуугүй өнгөрөхийг ёсзүйн жаяг зөрчсөн гэж үзээд холбогдох арга хэмжээг авдаг. Үүнтэй адилхан шаардлага, журмыг хуульч нарт тогтоосон байдаг.

Бүр тодорхой хэлбэл журмаа хуульчид өөрсдөө тогтоожээ. Хувь хүний эрх нь эрүүл мэндтэй адилхан учир Америкийн хуульчдын холбоо (ABA) хуульч хүний хувьд онц чухал, өргөн эрх мэдэлтэй байгууллага байдаг. Сэтгүүлч хүн ч бас өөрийн ёс зүйн жаягтай. Бүх мэргэжлийн холбоодын үүрэг бол тухай салбарт ёс зүйн жаягийг тогтоож чанд мөрдүүлэх явдал бөгөөд тухайн салбарын бүх мэргэжилтнүүдийн ажиллах, амьдрах үндэс суурийг найдвартай хамгаалдаг арга хэрэгсэл нь тэр жаяг нь ажгуу. Мэргэжлийн ёс зүйн жаяг хүн бүрийн тархинд бүр багаас нь бий болдог.

Америкийн бүх шатны сургуулиудад шалгалтын үеэр нэг хүүхэд нөгөө хүүхдээсээ будаа идэх, ном, тэмдэглэл нууцаар үзэх, эсвэл өөр хүний ажлыг нэрийг нь хэлэхгүй хуулсан бол хулгай хийж, хуурч байгаатай адилтган үзэж сургуулиас нь хөөх хүртэл шийтгэдэг. Харин манайд болон Орост түүнийг бие биедээ туслах ёстой үүрэг мэтээр ойлгодог. Эндээс ёс зүйн ойлголтын зөрүү эхэлдэг байж магадгүй. Аль ч салбарт мэргэжлийн ёс зүйн жаяг бол тухайн орны нийгэм, эдийн засгийн хөгжилд чанарын шилжилт хийх үндсэн нөхцөл болдгийг монголчууд бид тооцох цаг болжээ. Та бид нийгмийн хөгжлийнхөө өнөөгийн асуудлуудыг шийдэхийн хамт, мэргэжлийн аль ч салбарт төр засгийн оролцоог багасгаж, нийгмийн гишүүдийн оролцоог ихэсгэж болох бүх арга замыг хайж олох шаардлагатай байна.

Чикаго-Денвер-Улаанбаатар