Янз бүрийн ажил тө­рөл хийж түүгээрээ амьд­ралаа залгуулж байгаа ноцтой асуудал Монголд байсаар байна. Үүнийг төр засаг анхааралдаа авч шат дараалсан арга хэмжээ авахаар боллоо. Эхлээд "алтан дээр суусан гуйлгачин, зэсэн доор зэвхийрсэн гууль" байсныг минь олж харж хэлж өгөв. Хэд хоногоос ч юм уу эсвэл энэ намраас Оюу толгойн уурхай нээгдэж, доллар, төгрөг, юань, өмнөөс үлээх сал­хиар тооцоо баримжаа­гүй өөрөө хийсээд ирэх гэж байна. Тэр сул асга­рах мөнгийг шуудайлж аваад юу дуртайгаа ху­дал­дан авч болно. Бид ядуурлаас гарлаа. Амьд­рал ердөө л энэ. Ажил хийж яах гээд байгаа юм.


Өмнөговь дахь Оюу тол­гой гэдэг мазаалай баавгайг алаагүй байхад ашгийн эхлэл нь ороод ирчихсэн шүү. Алсны дараа бол арьсыг нь булаалдах шаардлага­гүй. Дэлгэсэн тэрлэгийг Монго­лын нутгийг тэр чигт нь нөмрөх нэхий тэнд эзнээ хүлээгээд хэвтэж байна. Тэгэхээр өөр ажил хийх хэрэг юусан.


Ийм их хувь заяаг хэн бидний гарт атгуулж өг­сөн билээ. Тэрний ачийг яаж хариулах вэ. Тэр их амархан. Дөрвөн жилд нэг удаа хорооны улаан буланд болдог сонгуульд очоод нэг хүний нэрийг дугуйлаад л бүх өрнөө­сөө сална. Амьд явах, амьдрах явдал улам л амархан болоод байх чинь. Энэ маань одоо аз уу, эз үү.


За ямар ч байсан улстөрчид өөрсдийгөө  угжиж байх завсар ард түмэн амлалт нэхээд эхэлчих­лээ. Улс Монгол даяар угжаа унагасан өл­гийтэй хүүхэд  лугаа орилоон бахираан чих дөжрүүлж байна. Энэ ч бас амархан. Хэн нэгэн аманд нь угжийг нь  хий­гээд өгвөл бувар бувар гэсээр унтдаг нь хүний л үр хойно.


Хүмүүсийг юу ч хийгээ­гүй байхад, ямар ч шалтгаангүй гэнэт далан мянган төгрөг төрөөс өг­лөө. Яасан гэж өгч байгаа юм гэхээр "Яагаа ч үгүй. Зүгээр өгч байна. Яачи­хаав" гээд байх юм. Сонин юм. Авлигатай тэмцэх газ­рынхан арай ч аваагүй байлгүй. Тэдэнд өгвөл эсвэл тэд мэдсэн бол мөн баларваа. Одоо удахгүй залгуулаад 500 мянган төгрөг зүв зүгээр өгөх юм гэсэн цуу яваад л байна.


Би долоо хоногт зур­гаан өдрийн турш (Ма­найх ням гаригт  амардаг­гүй. сурв) өглөөнөөс үд­шийн бүрий болтол хө­дөл­мөр­лөж байж сарын эцэст хэдэн төгрөгийн бараа хардаг. Гэтэл гэрт идэхээс өөр идгүй хэдэн хүүхэд маань зүгээр сууж байгаад надаас их мөнгө олчихсон наг наг инээ­гээд сууж байх юм даа. Төр тэднийг хөхиүлэн дэмжиж зүгээр өгсөн гэнэ. Цаана чинь Монгол тө­­рийн бодлого явж байна. Аягүй бол ажил хийснээ­рээ буруудах янз­тай. Төр засгийн хам­гийн жижиг эд эс бол өрх гэрийн амьжир­гаа гэж жишээлдэг. Дун­даж өр­хийн тэргүүнүүд хүүхэд шуухаддаа гэв гэнэт мөнгө өгч тэнэгт­дэггүй. Тэр тасарсан бая­чуул болох Ш.Сайхансам­буу, Сү.Батболд энэ тэр л тэгдэг юм байгаа биз. Бид илүү олсон мөнгө байлаа ч заавал нэг "поут" гаргаж байж алгыг нь тэнийл­гэдэг. Өнөөдөр хичээл­дээ онц аваа юу? Сайн бай­на. Аав нь шаг­нана аа гэх жишээтэй.


Ард түмний амьдрал ядуу, хүмүүст мөнгө хэрэгтэй байгаа. Гэхдээ ингэж өнчин хурганд сүү амлуулж байгаа юм шиг "амлалт"-ын мөнгө тараа­даг нь  аль газрын ёс юм болоо. Хүн өөрт оногдсон ажлаа хийгээд л байхад баяждаггүй юмаа гэхэд болоод л байдаг. Ажил хөдөлмөр эрхэлж, нийг­мийн баялаг бүтээж бай­гаа болгоны эсрэг дайс­ганасан бодлого төрөөс явуулж байгаа нь хэтэр­хий. Нийгмийн баялаг бүтээдэггүй, бидний тат­варыг хурааж түүгээр амь­дардаг төрийн байгуул­ла­гынхан салбар сал­бартаа цалингаа хоёр дахин нэмүүлэхийн төлөө тэмцээд эхэллээ.  Ямар ч байсан цалингийн доод хэмжээг дахиад дээш нь нэмэх бололтой. Төрөөс явуулдаг ийм балмад алхамд ченжүүд, хувийн хэвшлийнхэн одоо цо­чир­дохоо болиод мута­цид орчихсон. Цалин нэ­мэ­хээр ченжүүд юмныхаа үнийг зүгээр сургаар нь өсгөөд тавьчихна. Хувийн компаниуд ца­лин­гийн доод хэмжээг төд болго гэнгүүт яг тэр хэм­жээгээр нь ажилчдаа цомхот­гоод л гүйцээ ш тээ. Цалинг хоёр дахин нэм гэвэл зуун хүнтэй бай­гууллагаас тавин хүн гуд­манд гарч гуйлгачин бол­но. Ха­риуц­лагыг нь их шийдвэр гаргаж мэддэ­гээ­рээ тэр төр засаг нь үүрч тэжээх  юм байгаа биз.


Учир утгагүйгээр хүмүүст зүгээр мөнгө өгөх, орилсон дууны чанга сулаас хамаарч цалин цаваг нэмэхийн цаад ач холбогдол харагдахгүй байна. Ажил хийдэг хүнийг л ад үзээд байх юм. "Ажлаа сайн хийгээд байвал ажлаа сайн хийнэ ш тээ" гэдэг жоготой они­гоо байдаг. Хөдөлмөр­лөж байгаа эсэхийг нь анзаарахгүй мөнгө цацаж барах юм уу. Тоонд хүр­тэл хязгаар бий.


Одоо энэ ажилгүй нөхөрт мөнгө өгөхдөө хүртэл гудамж цэвэр­лүүлж, хашаандаа мод тариулж, ядаж өөрт нь хэрэгтэй юм хийлгүүлс­ний дараа хишиг буянаа хайрладаг баймаарсан. Төрийн үйлчилгээний ажилчдыг ажлын зур­гаан өдөртэй болгоод цалинг нь нэмэхгүй юу. Хагас сайн өдөр яагаад хүүх­дэд хичээл зааж, эмнэлэг онгойж болохгүй гэж.


Нийгмээс зүгээр ха­ламж хүртдэг тийм дав­хар­га улс орон бүрт бий. Үүнд бүрмөсөн устаж байгаа жижиг ястан үн­дэс­тэн, өрөөл татанхай бологсод, эхнээсээ бус­дын дэмээр амьдрахаас өөр гарцгүй болсон тийм хүмүүс багтдаг. Нийг­мийн эрүүл саруул хэсэг нь ажил төрөл эрхэлж бус­дыгаа өөд татан улс ор­ноо дам хэлбэрээр хөг­жүүл­дэг байсаар атал манай төр засаг тэрний эсрэг байр суурь барим­талж сая саяар амлагаа хийсээр байна.