Манайхан улс төрийг сайн ярьцгаадаг. Хүмүүс гадуур ам амандаа ярьж байна. Энэ одоогийн Их хурлыг буюу Дэм­бэ­рэлийн парламентыг маг­таж байгаа хүн алга бол­чихлоо. Таксинд суугаад буух зуур л "Муусайн хул­гайчууд хэн нь ч гараад ялгаа алга. Өөрсдөдөө тэрбум хуваарилдаг луй­варчингуудад эх орноо гэсэн сэтгэл байгаа юм уу...?" гэж жирийн иргэд үнэхээр ад үзэж байна. Харин энэ тухай амаа үдүүлсэн хэвлэл мэдээ­лэл таг дүлий царайлж, зөвхөн алга ташиж бай­гаа нь нэн харамсалтай.


Парламентыг яах гэж байгуулсан зорилго мон­гол хүн бүрийн  сэтгэлийн гүнд явдаг билээ. Эхлээд 300 жил, дараа нь 80 жил хойд урд хоёр хөршдөө толгойгоо мэдүүлж, шанд нь дэлхийн хамгийн ядуу хоцрогдсон орон болсон бидний монголчуудад эрх чөлөө, үүлэн чөлөө­ний наран лугаа хальт­хан ороод ирсэн. Энэ алтан боломжоо дүүрэн ашиглаж, төр улсаа төвх­нүүлж, анхны парламен­тыг байгуулж билээ.  Дахиад л Орос нь ч юмуу Хятад нь биднийг удир­дахаас туурга тусгаар ард түмэн залхахаараа нэг болсон. 76 толгойтой болчихвол яаж ч чадахгүй гэж бодоцгоосон.  Ийм гаргалгааг тухайн үед хөгшин залуугүй зөвтгөж байлаа. Харин одоогийн энэ Дэмбэрэлийн парла­мент шиг үлбийсэн үхээнц төрийн институт болчих юм гэж хэн саналаа.


Социализмын үед бригадын тоо бүртгэгч гээд нэг иймэрхүү тэтгэв­рийн хөгшчүүл байдаг­сан. Хамгийн чухал албан дээр МАХН яагаад ийм сонин хүн томилсон юм бол. Лидер нь юм уу гэ­хээр биш. Тэртээх Алтайн цаана байдаг Ховд гэдэг нэг аймгийг л насан турш­даа төлөөлж Улаанбаа­тарт амьдарч байгаа нөхөр. Бүх л парламентад буг болтлоо сууж байх­даа Ховдоос өөр тойрогт хүчээ үзэх тийм зориг зүрх байгаагүй. Эрхбиш хорин жил улс төрд явсных  нэг удаа хальтхан яамны сайд болоод авсан. Нийг­мийн хамгаалал, хөдөл­мө­рийн яам гэдэг бөөн хэл амны бай байлаа шүү дээ. Улс төрийн хү­рээ­нийхний  ярьдгаар бол С.Баяр, Н.Энхбаяр хоёр элэг барьж байхад амар гээд энэ нөхрийг томил­сон бололтой юм билээ. Хятад хүн өтлөхөөрөө их айхтар хэрсүү байдгийг энэ орныг хөгжлийн дээд түвшинд гаргаж ирсэн  Дэн Сяо Пин үзүүлсэн. Дэн Дэмбэрэл хоёрт мөн ч их ялгаа байна. Захчин өтлө­хөөрөө ямар болд­гийг ёстой нутгийнхан нь л хэлж чадах байх.


УИХ-ын чуулганыг харж байхад урьдны нэгэн дурсамж санаанд буугаад байдаг юм. Дээх­нэ үед дунд сургуулийн багш байхад манай нэг багш ангийнхаа охинтой явалдаад тэр нь бариг­даад... Ядаж байхад анги удирдсан багш нь байдаг. Тэдний ангийн хүүхдүүд багшаа сүүлдээ чи гэдэг болчихсон байж билээ.


УИХ-ын индэр дээ­рээс "Дэмбэрэл дарга гишүүд рүүгээ "Көөе көөе эркэм гишүүнээ каачих нь вэ? Ядаж саналаа өкчикөөч дээ..." хэмээн бувтнана. Нөгөөдүүл нь тоож байгаа ч юм байхгүй. Нохой хуцсан чинээ цоч­рохгүй утсаараа яриад гэдийгээд гараад явчих­на. Нөгөө 76-гаас арван хэдхэн нь л үлдээд маш чухал хуулийн эцсийн санал хураалт дээр бус­дынхаа өмнөөс кноп да­раад үлдэх жишээтэй. Р.Гончигдорж, Н.Бага­бан­дийн үед арай ч ийм бай­гаагүй санагдах юм.  Са­яын өнгөрдөг чуулга­наар орж ирсэн хуулийн эц­сийн хэлэл­цүүлгүү­дийн дийлэнх олонхи нь юу ч болоогүй ирцээс шалт­гаалж бат­лагдаагүй гэсэн гэлүү. Их хурал юу ч хий­гээ­гүй гэсэн үг. Хийх ёстой ажлынхаа 30 ху­вийг ч бараагүй байж ямар нүүрээрээ ард тү­мэн­дээ ажил хийж амь­дар гэх гээд байгаа юм.


Гэхдээ бас болоогүй ээ. Хөөрхөн чангалдаг гэсэн. Эрхэм гишүүдэд гадаад томилолт энэ тэрхэн дээр Их хурлын дарга нь гарын үсэг зур­даг юмдаг уу даа. Брига­дын тоо бүртгэгч энэн дээр л би чухал  гэдгээ харуулдаг ажаамуу.


Нүү­рэн дээр нь хэлж чадах­гүй, баахан дээрэл­хүүлс­нийхээ хонзонг авч "Чи нөкөр, гадаадад томи­лолт­той гэж байдаг, чуул­ган ирц муудаад байдаг" гэхчлэн гарын үсэг зурахгүй цааргалж шар махтай нь хатаадаг гэж байгаа. Бас нэг дөнгөдөг юм нь хууль өргөн бари­хад нь элэг бариад бай­даг гишүүдийнхээ жур­мыг хэлэлцэх асуудалд оруулахгүй хэмээн чан­галдаг гэж байгаа. Энэ бол арай хэтэрсэн өшөө авалт. Их хурлын гишүүн ард түмнийг төлөөлж хууль санаачилж тэрний­гээ парламентад батлуу­лах гэж Их хуралд орж ирдэг билээ. Улс орон ард түмэн, үндэсний эрх ашиг энэ тэр гээд төрийн хар хайрцагны бодлого явагдаж байгаа эсэх нь язгуурын монгол түмэнд ерөөсөө харагдахгүй, мэдэгдэхгүй юм.


Их хурлын дарга хааяа нэг юм яриад ч байх шиг, ам нь хөдлөөд ч байх шиг, тэр нь юу гээд байгааг үг хэлээр нь байг гэхэд үр дүнгээр нь харчмаар байдаг.  Үр дүн нь гэхээр гишүүн болгон нэг тэрбум төгрөгтэй болж авсан юм уу. Тэд нар дахиад сонгогдох гээд байгаа юм уу. Тэр бүү хэл Дэмбэрэл буурай маань нөгөө Ховдоосоо эргэж ирж биднээ баясгах бололтой. Дэлхийн эдийн засгийн маш чухал арга хэмжээ Монголд  болж, эрдэмтэн эдийн засагч нар манай орныг оно­шилж байхад мань эр түү­нээс зугтааж Ховдын Бул­ган суманд "ажиллаж" байх жишээтэй.


Ийм парламент бай­хаар ерөөсөө Ерөнхий­лөгчийн засаглалтай болоод авсан нь дээр юм байна гэсэн яриа тархаж эхэллээ. Монгол түмний заяа хаяна гэж юу байдаг юм. Гайгүйхэн нөхөр төрийн толгойд гараад ирэх л байлгүй.  Ерөнхий сайд асан М.Энхсайханы дэвшүүлээд байгаа санаа нээрэн үнэн юм байна.  МАХН энэ Дэмбэрэл даргыгаа одоо болиул. Оронд нь Ө.Энхтүвшин, Н.Энхболд, Ч.Улаан гээд ид дунд насандаа яваа сайхан эрчүүлийг дэв­шүүл­бэл  Монголын төрийг өлхөн аваад явж чадахгүй гэж үү.


Харж л байгаарай. Намайг ингэж бичсэнийх нь төлөө бөөн шүүх "нэр төр" өрнөж магадгүй. Гэх­дээ үнэн ш дээ. Яагаад энэ тухай хэн ч юу ч ярихгүй байгаа юм. Нэг "тойрон хүрээлэгч"-тэй ноцолддог байсан бол нэг хэсэг олигархийн хой­ноос хөөцөлдөнө гэж дө­рөв­дөгч засагсалд арай ахдаад байна. Ядаж бай­хад бүгд урваад цагаан тугаа өргөжээ.


Бурхан минь та үнэн ялна гээ биз дээ.